Poëzie

BOEKEN NR. 4, FEBRUARI 2016

Adonis: Wat blijft

door Eleonore Milbou

Adonis – al bijna zeventig jaar de pennaam van de Syriër Ali Ahmed Saïd (°1930) – wordt elk jaar weleens genoemd voor de Nobelprijs Literatuur. Dat hij die nog nooit gewonnen heeft, is tegelijk een wonder en niet verwonderlijk. Adonis (nadruk op de verlengde i) is wellicht de grootste Arabische dichter van deze tijd. In het Arabisch heeft zijn werk de slagkracht van een auteur die zich van niets iets aantrekt, zelf de regels schrijft en zonder gêne duizend jaar poëtische geschiedenis naar zijn hand zet. In vertaling wordt de tekst, het kan niet anders, een schaduw van zichzelf.

Toch is Wat blijft een moedige poging om de draagwijdte en waarde van Adonis' werk weer te geven in het Nederlands. De bloemlezing put uit bundels van de afgelopen 25 jaar en vertegenwoordigt de hoofdthema's uit Adonis' uitgebreide oeuvre: geworteldheid en ballingschap, conflict, klassieke geschiedenis, maar ook sensualiteit en natuurlijk de liefde. Ook de veelheid aan vormen die Adonis zich eigen maakt, is hier mooi vertegenwoordigd. 
 
Kanttekening: de Arabische poëzie heeft zich eeuwenlang gevormd naar de strenge regels van de qasida, een ritmische, rijmende dichtvorm die stamt uit pre-islamitische tijden. Tot ver in de twintigste eeuw bleef die grotendeels onveranderd. Voorzichtig, westerse voorbeelden als T.S. Eliot achterna, speelde de Arabische dichtwereld na de Tweede Wereldoorlog met een eigen versie van het vrije vers. Maar het was Adonis die de voor het eerst echt loskwam van de restricties van vorm, ritme en rijm. 
 
Lees Wat blijft gerust als een staalkaart van de manieren waarop hij dat deed. Neem 'Concert 11 september 2001 voor Christus': dit is protest in dichtvorm, vlijmscherp van inhoud en onnavolgbaar van vorm. Draai de bladzijde om en daar staat 'De dichter 1', vier treffende regels zonder meer. Welke vorm hij ook kiest, Adonis gaat genadeloos op doel af. Hij schuwt de lastige vragen niet (‘Zijn de heilige boeken in een put gevallen?’, uit ‘Een lied van verlangen naar alles’), daagt uit (‘Na zijn dood zegt hij tegen de vorst: Jij bent er niet meer, evenmin / als jouw koningschap en / jouw legers / en ik ben er nog’, uit ‘De dichter 2’), maar toont zich ook van zijn tederste kant (‘Ik ben meer in jou dan in mijzelf’, uit ‘Golven II’).
 
Al in 1956 vluchtte Adonis weg uit zijn geboorteland Syrië. Daarna woonde hij afwisselend in Beiroet en Parijs. Heen en weer gekaatst tussen oost en west is hij bij uitstek een balling: hij kan niet wortelen, is altijd displaced. Het is verleidelijk om zijn poëzie te lezen met één oog op de tragische vluchtelingenstroom die vanuit Syrië een weg naar Europa zoekt – al is dat, minstens voor zijn oudere werk, hineininterpretierung. Als het toch even mag, dan hier: 

De geschiedenis kent oorlogen en ontelbare puinhopen  <br /> terwijl de verliezen, hoe veel en hoe duur 
in de storm van het veranderde leven 
niet meer zijn dan een pluisje dat zich vermaakt op de nek van de aarde 
Het verlangen te leven beweegt 
en ademt onder het puin na verliezen 
Niets kan een geboortekreet stoppen

Uit ‘Details – 13’ 
 
Amsterdam : Maas 2016, 98 p. Vert. uit het Arabisch door Kees Nijland en Assad Jaber. ISBN 9789491921179

deze pagina printen of opslaan