Nederlands proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2017

Eddy de Jongh e.a.: Peter Vos: Getekende brieven

door Christophe Van Eecke

Peter Vos was één van de meest begaafde grafische kunstenaars die de Lage Landen de voorbije decennia hebben gekend. Dat klinkt als een flauwe algemeenheid, maar iedereen die Vos’ werk kent, weet precies wat ik bedoel: naast de buitengewone virtuositeit van zijn pen, die zelfs de meest complexe bedenksels moeiteloos op het blad leek te toveren, was het vooral zijn schijnbaar onuitputtelijk beeldend vermogen dat indruk wekte. Met een bijna achteloze vanzelfsprekendheid creëerde Vos buitenissige wezens, hybride creaties met een soms rabelaisiaanse polymorfie, die hij trefzeker wist te typeren in potlood of inkt, met grote zorg om elke figuur ook een eigenheid te geven.
 
Een groot deel van Vos’ oeuvre blijft echter onttrokken aan de publieke blik: zijn dagboeken en brieven. En terwijl die eersten vermoedelijk nog even ontoegankelijk blijven, is met deze nieuwe publicatie alvast een gulle selectie gemaakt uit Vos’ geïllustreerde briefwisseling, waarvan gelukkig een heel groot deel bewaard is gebleven. Het is buitengewoon om, doorheen de verschillende decennia van Vos’ leven en werk, de stijl van zijn tekeningen te zien evolueren. Het is ook fascinerend om te zien hoe nauwgezet hij brieven aan intimi of collega’s ombouwde tot artistieke kleinoden waarin marges met tekeningen werden gevuld, stukken tekst schijnbaar achter een tekening verdwijnen, of groteske figuren een contrapunt vormen met de tekst.
 
Daarnaast zijn de brieven ook literair heel interessant, met soms een zwierige ironie die aan Reve doet denken. Bijzonder pakkend zijn verder Vos’ brieven aan zijn jonge zoon (een serie van die brieven is door de kunstenaar vormgegeven als een reeks briefkaarten van echte of imaginaire planeten, inclusief de getekende postzegels uit galactische oorden). Nu en dan gaat Vos zich ook te buiten aan scabreuze seksuele verzinsels (opnieuw die rabelaisiaanse flair) of creëert hij eigenzinnige monsterfiguren. Meest indrukwekkend zijn de vouwbrieven: epistels die in een complexe origami van tekst, tekening en gevouwen en/of geknipt papier tot kleine kunstwerkjes worden. Wat een genot moet het geweest zijn om Vos’ correspondentie te mogen ontvangen!
 
Deze editie, die meer dan honderdvijftig brieven reproduceert, nauwgezet transcribeert, en bovendien van toelichting voorziet, is in alle opzichten een genot. Niet alleen zijn de reproducties zeer fraai, met haarscherpe afbeeldingen op een aangenaam witte ondergrond, maar de zin voor detail waarmee transcriptie en toelichting zijn ondernomen, zijn voorbeeldig. Bovendien is er een zeer boeiende inleiding door iconoloog Eddy de Jongh, die jarenlang met de kunstenaar bevriend was en reeds eerder aan verschillende publicaties over Vos meewerkte. Bovendien is De Jongh een expert in de emblematiek, die typisch barokke hybride kunstvorm waarin woord en beeld met elkaar in dialoog gaan. Dat geeft hem ook het geschikte intellectuele temperament om de dynamiek van Vos’ werk te begrijpen.

Het boek oogt heel aantrekkelijk, en op elke dubbele pagina (en die dubbele pagina’s zijn groot, want het boek is in een horizontale rechthoek uitgevoerd die het mogelijk maakt meerdere afbeeldingen of opengevouwen brieven in de breedte te presenteren) spat Vos’ werk van het blad. Het is een verrukkelijk kijkboek waarin je eindeloos kunt grasduinen. Maar Vos’ vlotte pen wist zich ook met tekst wel raad, waardoor de brieven zelf vaak kleine literaire pareltjes zijn, een volwaardig onderdeel van het oeuvre. Bijgevolg is het boek ook een belangwekkende bron voor wie interesse heeft in de biografie van Vos, want er zijn zowel persoonlijke brieven opgenomen (correspondentie met geliefden en vrienden) als meer zakelijke brieven, en ook een gulle selectie brieven aan andere kunstenaars en schrijvers.
 
Voor iedereen die het werk van Vos genegen is, is dit boek een must: een eindeloze bron van visuele en literaire inventiviteit, maar wetenschappelijk verantwoord gepresenteerd en verrukkelijk vormgegeven.
 
Amsterdam: Rubinstein, 2017. ISBN 9789047621829. Distributie: Pelckmans Uitgevers 

deze pagina printen of opslaan