In 1989 publiceerde Rudi
Hermans zijn novelle Terug naar
Törökbalint. Daarin doet hij het verhaal van een vrouw die na 45 jaar
terugkeert naar haar Hongaars geboortedorp om er het graf van haar net
overleden vader te bezoeken. Aan haar zoon die de treinreis meemaakt, vertelt
ze over haar kindertijd en haar jeugd: hoe haar ouders haar, mede door de
dreiging van de Kozakken en de schrijnende armoede, naar België hebben
gestuurd; hoe zij hier door een boer en diens vrouw werd uitgebuit; hoe haar
eerste man verongelukte en ze nadien door de pastoor werd gekoppeld aan een
bakker-weduwnaar, ‘een huwelijk, in eerste instantie gesloten niet om redenen
van het hart maar om redenen van het verstand’.
In De troonpretendent
keert de zoon, een halve eeuw na zijn eerste bezoek aan het land van zijn
moeder, terug naar de plaats die blijvend de herinnering aan zijn moeder levend
inkleurt. Aanleiding tot de reis is een
krantenknipsel dat hij aantrof in het (voor het overige lege) juwelenkistje van zijn moeder, waarin vermeld
staat dat zij afstamde van koningin Henrita, overleden aan het eind van de
achttiende eeuw, toen zij koningin van Zuid-Slavië was. Meer dan om de
mogelijke erfenis die hem mogelijks te wachten staat, is het de zoon te doen om
het beeld dat hij in zijn herinnering meedraagt aan zijn moeder en aan hun eerste
reis naar Hongarije, weer voor ogen te krijgen. De halve eeuw die ondertussen
is verstreken, maakt dat van het oorspronkelijke beeld van het dorp van zijn
moeder nog weinig rest:
‘Wat had ik verwacht?
Een museum in openlucht, met liefde en zorg geconserveerd, omdat mijn moeder er
toevallig ter wereld kwam? Bij de eerste reis had ze haar erfstuk stukgemaakt,
het horloge van haar vader had nooit meer getikt, maar de tijd was niet stil
blijven staan. Nieuwbouw had het dorp doen uitbreiden. […] Er lag zelfs asfalt
op de wegen.’
Vanuit
deze optiek wordt gaandeweg de roman duidelijk wat de zoon drijft: een soort
verlangen naar de volmaakte tijd van toen, het verlangen de teloorgegane
eenheid - die met zijn moeder en die met en in zichzelf – te herstellen. In
subtiel verwoorde zinnen en beelden roept Hermans dit verlangen op:
‘Ik was destijds verscheurd geraakt. Daartoe gedwongen
keerde mijn lichaam naar huis, maar mijn ziel was toen achtergebleven.’
Even veelzeggend is de slotscène van de roman: op bezoek in
een museum ontmoet hij een Modjaarse in groen, wit en rood. Hij meent in haar
zijn moeder te herkennen en kan (eindelijk) besluiten:
‘Ik was eindelijk thuis, warm in haar buik was ik veilig.
Ik hoorde een stem die mij riep. Ze klonk bezorgd, meedogend, volliefde. Ze
klonk als de stem die ik lang had gemist.’
Deze slotzinnen vatten het
motief samen dat de basis vormt van Hermans’ roman: de reis die de ik-figuur
naar het geboortedorp van zijn moeder voert, is ook, en misschien zelfs in de
eerste plaats, een reis naar het innerlijke, een zoektocht die de eenheid moet
herstellen. Zo staat er te lezen: ‘Met haar ziel weer herenigd, een en al één,
zoals ik met mijzelf weer één was geworden, zouden wij samen een stel vormen
dat voorgoed onafscheidelijk was.’
Voor de lezer eertijds van Terug naar Törökbalint is De
troonpretendent een aangenaam en boeiend weerzien met de personages die
toen al hun opwachting maakten. Ook voor de ik-figuur uit De troonpretendent geldt het principe van de terugblik: hoe zijn
moeder, op het moment dat hij zelf vader werd, voor het eerst haar verhaal kon
en wilde vertellen en hoe hij er nadien een verhaal van maakte dat haar in
wezen koud liet, ‘omdat ze het zelf beleven moest en geen boodschap had aan
verzinsels die ontstonden toen ik orde aanbracht in de chaos die achter haar
lag?’ Fictie mag dan op zichzelf bestaan, weet de schrijver, maar ‘dat een feit
op zichzelf kan staan is fictie, elk gevolg leunt tegen een oorzaak.’ Schrijven
is voor Hermans geen vrijblijvend gebeuren. In de eerste plaats gaat het hem
erom de strakgespannen lijn die hem een plaats geeft in zijn
familiegeschiedenis, dichter naar zich toe te halen.
Antwerpen : Manteau 2017, 134 p. ISBN 9789022333303. Distr.: WPG Uitgevers
deze pagina printen of opslaan