VSB Poëzieprijs 2018
BOEKEN NR. 6, JUNI 2017
Ralph Ellison: Onzichtbare man
door Kris van Zeghbroeck
Ralph (Waldo) Ellison (1914-1994) werd geboren en getogen in Oklahoma
City, en stierf aan kanker in New York. Zijn vader, een vroeg
gestorven ploegbaas (1916) met een voorliefde voor literatuur, vernoemde zijn
zoon naar de negentiende-eeuwse essayist Ralph Waldo Emerson (1803-1882). Zijn
moeder hertrouwde drie maal, maar Ralph had al vroeg allerlei jobs om mee in
het onderhoud van het gezin te voorzien.
Van de vader van een vriend kreeg hij gratis trompet- en
saxofoonlessen. Na zijn graduatie aan de Douglas High Shool (1931), spaarde hij
zijn werkloon voor een trompet en kreeg les van Zelia N. Breaux. Ze was de
pionier van het muziekonderwijs in Afro-Amerikaanse scholen en een tweede
moederfiguur voor Ellison.
Tot twee maal toe solliciteerde Ellison voor een
studieplaats aan het Tuskegee Institute (Alabama) een zwarte universiteit
gesticht door Booker T. Washington. Uiteindelijk werd hij enkel toegelaten in
1933 omdat ze een trompetspeler nodig hadden voor het orkest. Muziek als
sleutel tot sociale promotie, maar door zijn lage sociale afkomst bleef hij een
observerende buitenstaander in een elitaire omgeving.
Hij studeerde vooral muziek, maar bracht zijn vrije tijd
door tussen de literaire klassiekers van de universiteitsbibliotheek. Zijn
leraar Engels, aan wie hij later zijn essaybundel Shadow and Act (1964) opdroeg, opende Ellisons ogen voor ‘the
possibilities of literature as a living art’ en de glamour van het literaire
leven. Uiteindelijk vertrok Ellison in 1996 zonder diploma naar New York waar
hij fotografie en beeldhouwkunst wou studeren.
Hij streek neer in het sterk communistisch georiënteerde Haarlem,
waar hij verschillende kunstenaars ontmoette die zijn leven zouden beïnvloeden.
Vooral auteur Richard Wright (1908-1960) die hem in de richting van een literaire carrière
stuurde en met wie hij een lange, maar moeilijke band had. Ellison publiceerde recensies,
verhalen en essays voor communistische publicaties, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog
verloren hij en Wright hun geloof in het communisme dat de Afro-Amerikaanse zaak
liet vallen voor sociale hervormingen:
Ellison fulmineerde ‘if they want to play ball with the
bourgeoisie they needn't think they can get away with it. ... Maybe we can't
smash the atom, but we can, with a few well chosen, well written words, smash
all that crummy filth to hell’.
Dit verraad was voor Ellison de aanzet om de roman Invisible Man (vert. Onzichtbare man)te schrijven, die
uiteindelijk in 1952 verschijnt, hem in 1953 de National Book Award oplevert en
een opstap betekent naar het literaire establishment. Fanny McConnel, zijn
tweede echtgenote, voorzag al die jaren in hun levensonderhoud en hielp hem met
het uittikken en de redactie van het manuscript.
Het boek volgt een naamloze, voor de maatschappij
onzichtbare Afro-Amerikaan die zich een weg zoekt naar een identiteit en een
plaats in de samenleving. Hij studeert met een blanke beurs aan een zwarte
universiteit, waar hij weggestuurd wordt naar New York, wanneer hij een blanke
mecenas de primitieve omstandigheden toont, waarin de zwarte bevolking moet
leven.
Daar komt hij in contact met de blanke communistische partij
(de Brotherhood), die de zwarte bevolking van Haarlem voor hun kar wil spannen. Hij neemt afstand van de communisten en de door blanke politieke
belangen gemanupileerde zwarte nationalisten. Tijdens door de Brotherhood
aangestookte rassenrellen, verbergt hij zich in een kolenkelder, waar hij zijn
lotgevallen in een boek neerschrijft.
In plaats van naar een zichzelf vernederend blank conformisme
te streven, gaat hij zijn bestaan als individu vorm geven. De bevrijding van
het individu is het hoogste goed, waarvoor het juk van het racisme moet wijken.
Een scherpe veroordeling van de diepgewortelde rassendiscriminatie en de
achterstelling van zwart Amerika.
Een onbetwiste klassieker van het modernisme die een sterke invloed had op de Afro-Amerikaanse literatuur en de Amerikaanse literatuur in het algemeen. Onder meer James Baldwin en Ta-Nehisi Coates lieten zich stilistisch inspireren door Ralph Ellison, en Barack Obama gebruikte het boek als model voor zijn memoires.
Ralph Ellison: Onzichtbare man, Veen Klassiek Amsterdam, 2017, 526 p. ISBN 9789020415223. Vert. van Invisible Man door Ko Kooman. Distr.: VBK België
deze pagina printen of opslaan