Nederlands proza

BOEKEN NR. 10, NOVEMBER 2017

Tom Lanoye: Zuivering

door Carl De Strycker

Tom Lanoye was altijd al een schrijver met aandacht voor de wereld. Niet het minst in zijn columns en opiniestukken moeit hij zich graag met de gang van zaken op politiek en maatschappelijk vlak, ook in interviews zit hij nooit verlegen om een straffe uitspraak of een mening over wat er zoals fout loopt in de samenleving. En ook zijn romans zijn voor het overgrote deel ingebed in de hedendaagse sociaal-maatschappelijke realiteit. De Monster-trilogie was een analyse van het rotte België van de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw, Gelukkige slaven is een van de beste romans over de financiële crisis, Gaz bood een aparte invalshoek op terrorisme. Ook zijn nieuwe roman, Zuivering, behandelt actuele thema’s zoals de vluchtelingencrisis en terreurdreiging.
 
Gideon Rottier stottert en dat spraakgebrek zit hem danig in de weg zowel privé als in zijn professionele leven. Als student is hij gesjeesd, werk vindt hij moeilijk, een relatie heeft hij niet, vrienden evenmin. Tot hij aan de slag gaat bij Extreme Cleansing, een bedrijf dat de goorste troep opruimt: volgestouwde huizen van verwaarloosde mensen, de vuiligheid die zelfmoordenaars achterlaten, de ravage na een bomontploffing. Zijn collega’s veranderen veelvuldig omdat ze het werk niet aankunnen, maar Gideon blijft volharden, want hij heeft een taak in het leven: de sites moeten zodanig gepoetst worden dat ze niet alleen opnieuw piekfijn zijn, maar ook figuurlijk gezuiverd zijn van de nare gebeurtenis.
 
Op een dag waait er de Syrische vluchteling Youssef aan als teamlid. Als die Gideon van de dood redt bij een arbeidsongeval wordt de band tussen de beide mannen inniger: ze worden vrienden en Youssef trekt in bij Gideon. Dat gaat goed tot Youssef z’n familie laat overkomen. Plots raakt het huis wel heel erg vol met een vrouw, een dochter en een zoon erbij. Echt fout begint het te lopen wanneer Youssef zonder duidelijke reden spoorloos verdwijnt en Gideon de zorg voor diens familie op zich neemt. Youssefs echtgenote wordt zowat gek, de dochter vlucht in een zeer strenge vorm van godsdienstbeleving en van de zoon wordt gesuggereerd dat hij extremistische sites bezoekt en zich aan het ontwikkelen is tot een lone wolf – en dat allemaal tegen de achtergrond van aanslagen en terreur.  
 
Hoe extremer de sites worden die Gideon moet opruimen des te groter wordt de puinhoop in zijn eigen leven. Helemaal over de rooie gaat Gideon wanneer zijn haantje Hannibal door toedoen van zijn huisgenoten komt te sterven. Op dat beest is namelijk al zijn affectie en heel zijn mannelijkheid geprojecteerd. Van dan af ontspoort de situatie totaal dankzij een opeenstapeling van met de beste bedoelingen genomen foute beslissingen en een kluwen aan onvervulbare verlangens die de personages koesteren met betrekking tot elkaar. Dat zal uiteindelijk leiden tot een onherstelbare catastrofe met daarop volgend inkeer en inzicht ofte: catharsis (zuivering).
 
Meer dan een roman over terrorisme is Zuivering een boek over de oorzaken van radicalisering. Aan de hand van de vijf hoofdfiguren problematiseert het de grote theorieën over terreur, zowel de dagelijkse vorm ervan als de fundamentalistische en propagandistische variant die zich uit in aanslagen. Elk van de personages is op zijn of haar eigen manier enigszins extreem, en telkens lijkt dat te verklaren vanuit een heel persoonlijk probleem: Gideons passie voor Hannibal is uiteraard overdreven, maar is begrijpelijk op basis zijn sociale situatie die het gevolg is van zijn handicap; Youssef is een vluchteling in de letterlijke zin van het woord, maar is tegelijk op de vlucht voor zijn verstikkende gezinssituatie; diens echtgenote wordt onhandelbaar omdat ze verlaten is; zijn dochter wordt streng islamitisch als tegenreactie voor het feit dat ze als buitenlandse hier niet aanvaard wordt; en de zoon ontspoort vanuit een incestueuze liefde voor zijn zus. Niet een of andere ideologie drijft deze personages tot wanhoop en uiteindelijk tot extreme daden, maar hun persoonlijke kleinmenselijke of seksuele drijfveren. Meer dan een wezen dat even zijn rationaliteit verliest, blijkt de mens een beest dat geleid wordt door driften. Ook in die zin is het door Gideon zo gekoesterde haantje een duidelijk motief.
 
In Gaz liet Lanoye de andere kant van de medaille zien: een moeder die rouwt om haar zoon die zelfmoordterrorist is geworden – een haast onmogelijk spagaat tussen moederliefde en haat om zijn daden. Met Zuivering toont hij aan dat terreur, grote zowel als kleine, vele voornamelijk kleine of banale oorzaken heeft en niet verholpen zal worden met meer militairen op straat.

Tom Lanoye: Zuivering, Prometheus, Amsterdam 2017, 350 p. ISBN 9789044633245. Distributie: WPG Uitgevers 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri