Vertaald proza
BOEKEN NR. 4, APRIL 2019
Éric Vuillard: De orde van de dag
door Jan Baes
'De voorstelling is begonnen, maar het doek is
niet opgehaald.' Enkele weken voor de Duitse verkiezingen van 5 maart 1933
worden de hogepriesters van de industrie en het bankwezen door Hermann Göring,
voorzitter van de Reichstag, geconvoceerd in zijn paleis aan de Spree, de villa
Godi Malinverni, voor een geheime topontmoeting met Adolf Hitler. De tijd is
rijp, aldus de nieuwe rijkskanselier, om spijkers met koppen te slaan en alles
op alles te zetten om de verkiezingen in ons aller voordeel te beslechten. Maar
dat kost geld, veel geld. 'En nu naar de kassa, heren!'
Onder meer Gustav Krupp, Wilhelm
von Opel, de vertegenwoordigers van Daimler, BMW, Shell, BASF, Bayer, IG
Farben, Agfa, Allianz, Schneider, Siemens, Telefunken, de AccumulatorenFabrik
AG: ze dragen allen grootmoedig bij aan de verkiezingskas en zullen, enkele
jaren later, al even grootmoedig voorzien worden van bijzonder goedkope
arbeidskrachten om hun oorlogskassen te spijzen en forse winsten te boeken. Maar
het doek moet nog op en dat kan als de nazi's kort daarop de absolute macht
verwerven en hun rooftochten starten. Het Saarland wordt geannexeerd, het
Rijnland herbezet, want 'Lebensraum' moet er zijn. Hun klauwen strekken zich nu
uit naar Oostenrijk en Sudetenland.
'Uw aanspraak op deze gebieden
zijn in de ogen van de regering van Zijne Majesteit niet onwettig', laat de
President of the Council, Lord Halifax, bij zijn bezoek in november 1937, aan
Hitler weten. Het moet gezegd dat de ouwe Halifax niet vooringenomen is. 'Het
nationalisme en het racisme zijn sterke krachten, maar ik beschouw ze niet als
tegennatuurlijk of onfatoenlijk!', schrijft hij aan Baldwin in zijn verslag van
de gesprekken.
Nauwelijks drie maanden later, half februari 1938 wordt Kurt von Schuschnigg,
kanselier van Oostenrijk, op het Berghof geconvoqueerd en uitermate brutaal
bejegend. Hitler eist dat binnen de drie dagen de Oostenrijkse regering moet
worden genazificeerd en Seyss-Inquart tot de nieuwe minister van Binnenlandse
Zaken, later zelfs tot kanselier wordt benoemd. Schuschnigg stribbelt - vooral
voor de vorm – tegen en zal nadien nog voorstellen om Hitler zijn geboortestad
Braunau am Inn, met haar tienduizend inwoners, cadeau te doen. 'Och, hij zou
toch moeten weten dat er in elk spelletje kaart een kritisch moment bestaat,
waarna het onmogelijk wordt om wat je verloren hebt terug te winnen.’
Op 12 maart 1938
geeft in Engeland Neville Chamberlain in Downing Street een afscheidslunch ter
ere van zijn huurder, de Duitse ambassadeur Joachim von Ribbentrop die een
belangrijke promotie heeft gekregen. 'Zijn arrogante houding, geheel in
overeenstemming met een fundamentele onderworpenheid, had hem voortgestuwd tot
de functie van minister van Buitenlandse Zaken.' Tijdens de maaltijd zal
Chamberlain, die intussen de sleutel van zijn appartement op Eaton Square heeft
gerecupereerd, vernemen dat Hitler Oostenrijk is binnengevallen. 'Zijn politiek
van appeasement is niets anders dan een heel verdrietige vergissing en zijn activiteiten
als verhuurder zijn in de geschiedenis slechts een voetnoot.'
De Oostenrijkse nazi's veroveren
intussen de straat in Wenen, Linz en Salsburg en wachten gespannen op de
'Blitzkrieg' die de 'Anschluss' tot een feit moet maken. Maar ook de
geschiedenis heeft zijn olijke en absurdistische kanten en dat blijkt wanneer
het pantserleger, door tallozen met vlag en wimpel opgewacht ('ze
wilden zo graag binnengevallen worden'), door brute pech wordt opgehouden.
Erger nog, de tanks komen vast te zitten op de smalle bergwegen en kunnen geen
kant meer uit, zodat ook een uitzinnige Hitler met zijn limousine niet door kan
rijden en Linz pas zal bereiken als de nacht gevallen is.
Een totale deconfiture,
vakkundig opgelost door de propagandamachine van Joseph Goebbels die er in
slaagt, met de noodzakelijke enscenering en nasynchronisatie, de Anschluss tot
een successtory te maken. 'De bruid is bereid, het is geen verkrachting zoals
wordt beweerd, maar een huwelijksvoltrekking.' Op 15 maart 1938 juicht heel
Wenen.
De orde van de dag was in 2017 een
onverwachte maar frisse winnaar van de Prix Goncourt. Een vlot geschreven
reconstructie van een stukje vooroorlogse geschiedenis met soms verrassende
inzichten en rake typeringen van gebeurtenissen en personages. In hoeverre de
blik achter de schermen en in het brein van de hoofdrolspelers correct is wordt
in het midden gelaten. De auteur geeft ons immers weinig of geen inzicht in
zijn bronnen, maar overtuigt toch, al was het alleen maar door de vinger te
wijzen naar de verpletterende verantwoordelijkheid van voornoemde
grootindustriëlen en financiers die misdadige regimes niet alleen in de kaart
spelen maar mogelijk maken, en dan ook zelf nog vrijuit gaan.
Éric Vuillard : De orde van de
dag, Meulenhoff, Amsterdam, 2018, Vertaling van L'ordre du jour door Liesbeth
van Nes, ISBN 9789029092708. Distributie Lannoo
deze pagina printen of opslaan