Nederlands proza
BOEKEN NR. 4, APRIL 2019
Nicolaas Matsier: De advocaat van Holland
door Ine Kiekens
Op 13 mei 2019 zal het 400 jaar geleden zijn
dat de Nederlandse raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt werd
terechtgesteld. Samenvallend met dit herdenkingsjubileum verdiepte Nicolaas
Matsier zich in het leven van Van Oldenbarnevelt en schreef hij De advocaat van Holland, gewijd aan
diens laatste maanden in gevangenschap. Het is niet de eerste keer dat een
literair werk de voormalige raadspensionaris centraal stelt. Nog in Van
Oldenbarnevelts eigen tijd schreef Joost van den Vondel een vlijmscherp gedicht
waarin hij de veroordeling en onthoofding van Van Oldenbarnevelt ten sterkste
afkeurde. Het stockske, vernoemd naar
Van Oldenbarnevelts wandelstok, die hem tot op het schavot vergezelde, geldt
vandaag nog steeds als een van Vondels bekendste werken.
Terwijl in Vondels gedicht Van
Oldenbarnevelts wandelstok aan het woord komt, reconstrueert Matsier de
belevingswereld van de voormalige raadspensionaris zelf, startend op de dag
waarop Van Oldenbarnevelt wordt gevangengenomen en eindigend bij het moment
waarop diens ziel zijn lichaam verlaat. In korte hoofdstukjes belicht Matsier
de verschillende emoties die de voormalige raadspensionaris tijdens zijn
maandenlange gevangenschap ervaren moet hebben, gaande van ongeloof over zijn
vrijheidsberoving, over de strijdvaardigheid die hij aan de dag legt om zich te
verdedigen, tot de vele frustraties die Van Oldenbarnevelt te beurt vallen
omdat zijn procesvoering zo traag op gang komt en hij voortdurend in het
ongewisse wordt gelaten. Vooral bij dat laatste weet Matsier een gevoelige
snaar te raken: hij schetst op overtuigende wijze en in rake bewoordingen hoe
een publieke figuur als Van Oldenbarnevelt, toen al 71 jaar, verstoken wordt
van enig nieuws van de buitenwereld en aldus eenzaam – op de hulp van een jonge
dienaar na – zijn lot moet afwachten.
Hoewel de vermoeidheid en
ouderdom bij wijlen zwaar op hem doorwegen, blijft Van Oldenbarnevelt niet bij
de pakken zitten en overdenkt hij aan de hand van verschillende terugblikken
zijn leven. Deze overpeinzingen ontlokken hem bijzonder mooie gedachten over
het verleden:
‘Het verleden – was dat niet altijd al iets geweest dat bijgehouden moest
worden, goed vormgegeven, opgekalefaterd, gefatsoeneerd, uitgedeukt,
bijgewerkt, en nog maar weer eens opgepoetst en overgeschilderd? Waren de
herinneringen niet altijd op de groei gemaakt, als de kleren die je aantrok,
moesten ze niet eens in de zoveel tijd gewoon in de was?’ De herinneringen van
de advocaat waren niet minder beweeglijk dan hij zelf van jongs af aan geweest
was.
Het siert
Matsier dat hij Van Oldenbarnevelt niet vanuit een eenzijdig perspectief
opvoert. Hij representeert de voormalige raadspensionaris niet als een ten
onrechte veroordeelde, zoals Vondel dat deed, maar als een man van vlees en
bloed: iemand die goed weet dat de geschiedenis geen eenduidig verhaal vormt,
maar door ieder op een eigen manier wordt ingekleurd.
De advocaat van Holland is een fictioneel relaas, maar het sluit
bijzonder dicht bij de historische realiteit aan. Dat laatste had Matsier
misschien nog nadrukkelijker in de verf kunnen zetten door zijn bijlagen
‘Enkele termen’ en ‘Een paar data en jaartallen’ vooraan in plaats van
achteraan in het boek op te nemen. Op die manier heeft de lezer – als die dat
wil – meteen de historische achtergrond paraat en ontdekt hij niet pas aan het
einde van het boek dat Matsier enkele hulpmiddelen bij de lectuur heeft
voorzien. Hoewel deze hulpmiddelen niet noodzakelijk zijn om van het boek te kunnen
genieten, geven ze een beter beeld van de vroegmoderne context waarin Van
Oldenbarnevelt actief was en faciliteren ze een rijkere leeservaring als ze aan
het begin van de roman staan opgenomen.
Hoewel het slot van Matsiers
roman geen verrassing vormt – Van Oldenbarnevelt wordt schuldig bevonden en
onthoofd – blijft de lezer tot op het einde geboeid. De vlot leesbare stijl van
Matsier speelt daarin een belangrijke rol. Hij heeft geen duf
geschiedenisverhaal neergepend, waarin het ene feit het andere opvolgt, maar
een psychologische roman die een bijzondere inkijk in de leefwereld van een
historisch personage biedt. Het boek is daarom niet enkel voor
geschiedenisfanaten, maar eveneens voor een breder publiek geschikt. Ook binnen
het onderwijs mag een mooie plaats voor De
advocaat van Holland worden gereserveerd, voor wie na het feitelijke
overzicht en de apologie van Vondel zich vanuit een fictioneel-realistisch
perspectief verder in de geest van Van Oldenbarnevelt wil verdiepen.
Nicolaas Matsier: De
advocaat van Holland, De Bezige Bij, Amsterdam 2019, 416 p. ISBN 9789403136400.
Distributie Standaard Uitgeverij
deze pagina printen of opslaan