Nederlands proza

BOEKEN NR. 9, OKTOBER 2019

Paul Brondeel: Ik, blanke kaffer

door Jooris van Hulle

Wout Vlaeminck werkt aan de heruitgave van een aantal romans die eerder verschenen zijn en nu, onder de druk van de alomtegenwoordige snelheid waarmee de romanproductie van fenomeen naar fenomeen hotst, totaal in de vergetelheid dreigen te verzinken. Eerder al verscheen een heruitgave van Hoe heette de hoedenmaker van Loeki Zvonik. In zijn nawoord bij Ik, blanke kaffer schrijft Vlaeminck: ‘Ik, blanke kaffer ligt begraven onder het kleine restje rode stof dat de koloniale literatuur in de Vlaamse letterkunde achterliet, maar is klaar om eindelijk opnieuw gelezen te worden.’
 
De koloniale roman, in Vlaanderen best aan te duiden met de term Kongo-roman, kende in de jaren zestig van de voorbije eeuw een sterke opbloei. Denken we maar aan auteurs als Jac. Bergeyck, Daisy Ver Boven, André Claeys, Mireille Cottenjé, Raf van de Linde, Jan Van den Weghe, Gerard Soete (die toen nog publiceerde onder het pseudoniem Geert van Puthen)… en natuurlijk Jef Geeraerts, die in 1962 debuteerde met Ik ben maar een neger en daaropvolgend o.m. nog Het verhaal van Matsombo (1966) en het ophefmakende Gangreen 1. Black Venus (1968) zou publiceren.
 
Het is wel opmerkelijk dat Vlaeminck de roman van Brondeel in zijn nawoord in de eerste plaats benadert vanuit het tegenlicht dat hij vormt met Black Venus. Een wat bredere situering in de context van de Afrika-literatuur had hier voor dieper inzicht kunnen zorgen. Wat enigszins ook verwondert, is het feit dat Vlaeminck de roman, die Brondeel publiceerde in 1971, loskoppelt van diens in 1967 - en dus nog voor Black Venus -- verschenen debuutroman Dagboek van een nacht. De parallellen die te trekken zijn tussen de twee Brondeel-romans zijn overduidelijk: net als Dagboek van een nacht is Ik, blanke kaffer meer dan een Kongo-roman in de gebruikelijke zin van het woord.  
 
Brondeel gebruikt Kongo en de niet te ontkennen autobiografische details die erin verwerkt worden, als kader voor stevig gefundeerde en diepgravende psychologische analyses. Adriaan Cafmayer, de vertellende ik-figuur uit Ik, blanke kaffer is ontegenzeglijk een variant op David Arens, hoofdpersonage in Dagboek van een nacht. Het gevoel van ontworteling dat Arens wel aantastte, maar tot op zekere hoogte nog werd getemperd doordat hij kon terugvallen op zijn gezin, grijpt Cafmayer zo sterk aan dat het uitgroeit tot haat. Bovendien wordt deze trieste held meegesleept in een persoonlijke crisis: zijn vrouw, die hem geen kinderen kon schenken, gaat ervandoor met een andere man en gebroken keert Cafmayer terug naar zijn geboortestreek. Wout Vlaeminck schrijft terecht:  
 
‘Met niet-aflatend cynisme en wrange humor brengt Brondeel een complex personage tot leven, dat voortdurend op zoek is naar liefde, erkenning en geborgenheid – maar altijd weer op de wreedheid en het verraad van anderen opbotst en uiteindelijk in machteloze woede roekeloos om zich heen gaat slaan.’
 
En waar de lezer van nu ongetwijfeld ook mee akkoord kan gaan: ‘[Brondeel] schetst een indringend en ontluisterend beeld van Belgisch-Congo medio jaren vijftig.’ Dat Ik, blanke kaffer nu weer, zowat een halve eeuw na de eerste publicatie ervan, ter beschikking is komen te staan van de moderne lezer, schrijf ik graag toe aan de waarde van Brondeel als auteur én aan de inspanningen die Wout Vlaeminck zich heeft getroost om het boek weer onder de aandacht te brengen.
 
Paul Brondeel: Ik, blanke kaffer, Vrijdag, Antwerpen 2019, 144 p. ISBN 9789460017339. Distributie Elkedag Boeken

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri