Nederlands proza

BOEKEN NR. 3, MAART 2021

Adriaan van Dis: KliFi. Woede in de Republiek Nederland

door Jooris van Hulle

De wereld die Adriaan van Dis beschrijft in KliFi ligt niet zover van ons af. We schrijven het jaar 2130: in Nederland zijn de Oranjes uit beeld verdwenen (‘Hun overhaast vertrek was niet meer dan een rimpeling in de vaderlandse geschiedenis’), volgens de president van de Republiek ‘heeft de koninklijke familie zich vervreemd van de authentieke Nederlander […] en waren de Oranjes ‘om humanitaire redenen van hun taken ontheven. De prinsen en prinsessen leden al te zeer onder hun niet verkozen zichtbaarheid’. En nog een presidentiële slogan: ‘Ik zie ons volk als een prachtige porseleinen schaal, samengesteld uit de beste elementen, gekneed tot eenheid en zuiver van toon’. Met veel verve en in kapitalen afgedrukte passages legt Van Dis de peptalk van de president bloot. Van ‘klimaathysterie’ tot het ‘we zijn weer onder elkaar’ schetst hij de sfeer, die op een heel directe manier herinneringen oproept aan het voorbije Trump-tijdperk.    

In die beklemmende omstandigheden van om zich heen grijpend nationalisme dat sterk gaat lijken op isolationisme, zoekt de bejaarde schrijver Jakob Hemmelbahn zijn manier om tegen de stroom in te roeien. Hemmelbahn, in 1956 op tienjarige leeftijd weggevlucht uit Hongarije na de inval van de Russen, ziet het als zijn plicht het loodzware zwijgen te doorbreken en zijn gal te spuwen over het veranderende Nederland, zeker als het land ook nog eens getroffen wordt door een alles vernietigende tornado. Het boek dat hij schrijft, wijst niet alleen op het geestelijke klimaat dat gevaar loopt, maar evenzeer op de klimaatwijziging. Vandaar dat hij als titel kiest voor ‘KliFI’, ‘een naam die de jeugd moest aanspreken én een steek onder water naar de klimaatontkenners’ en staat voor ‘KlimaatFictie’.
 
De terp waar Hemmelbahn zich ooit heeft teruggetrokken met zijn (nu overleden) vrouw Agnes wordt opgeëist door de presidentiële VaderlandseGarde om er slachtoffers van de overstroming die in de lager gelegen Kuip woonden en alles kwijt zijn geraakt, op te vangen. Hemmelbahn inventariseert op steekkaarten – ervaring zat na een loopbaan als bibliothecaris – hun levensverhalen. Kleurrijke personages passeren de de revue: Jan Viool, Henkie Zegmaar, de in rijmen pratende vrouw Kano, de ook al uit Hongarije afkomstige Dr. Horvath die een soort wetenschappelijk pleidooi afsteekt over het naderende onheil van de klimaatopwarming… En er is boer Kees die zijn boerderij en alles wat erbij hoorde, kwijt is geraakt en in rechttoe rechtaan bewoordingen zegt wat hij te zeggen heeft.
 
Adriaan van Dis bespeelt met zijn gekende flair en overtuigingskracht de verschillende taalregisters en toonaarden om Hemmelbahn’s overlevers en gelukzoekers te typeren. Dat maakt dat KliFi niet verdrinkt in oeverloos gezeur en geklaag over wat ons wel eens te wachten kan komen te staan. In de marge van zijn verhaal poneert Van Dis overigens een aantal boeiende ideeën over de rol van de schrijver. Dat Hemmelbahn wordt teruggefloten door ‘Poema’ als hij weer eens te ver gaat in zijn uitlatingen, is veelzeggend: Poema fungeert als een soort innerlijke barometer die de auteur moet terechtwijzen. Aan Hemmelbahn zelf om te beslissen wat hij schrijft en hoe hij het schrijft. Zo lezen we:
 
‘Er is een huiver in mijn pen gekropen en al jaag ik hem elke dag weg, mijn mond is ook een beetje bang geworden. […] De nieuwe voorzichtigheid heeft toneelspelers van ons gemaakt en ons leven is steeds mee theater geworden. Camera’s volgen ons voor ons eigen bestwil. Telefoons en computers luisteren mee (de nieuwe televisie kan ook de kijker zien – made in China). Zelfs onder vrienden is het beter om over het weer te praten. Het mooie weer. Halve woorden worden slecht verstaan.’
 
En dat Hemmelbahn in de Armeense Taletha na de dood van zijn vrouw Agnes een nieuwe geliefde hoopt te vinden, laat, ook al luidt de ondertitel van de roman Woede in de Republiek Nederland, het diepere verlangen naar genegenheid zien. ‘Karwei geklaard’ luidt het in het ultrakorte slothoofdstuk: Jakob Hemmelbahn is uit het leven gestapt en – zo bedenkt de schrijver dezes, A.v.D. dus – : ‘Misschien kunnen we het noodlot samen nog een knietje geven, al trappelen de presidenten wel in de coulissen.’
 
KliFi weet alleszins te overtuigen, als roman over de manier waarop vrije meningsuiting aan banden wordt gelegd én als roman over de dreigende klimaatontregeling.
 
Adriaan van Dis: KliFI. Woede in de Republiek Nederland, Augustus, Amsterdam 2021, 207 p.
ISBN 97890265470869. Distributie VBK België 

deze pagina printen of opslaan