Poëzie

BOEKEN NR. 6, JUNI 2021

Bernke Klein Zandvoort: Veldwerk

door Dirk De Geest

Bernke Klein Zandvoort heeft met haar tweede bundel – die zeven jaar op zich heeft laten wachten, na het goed onthaalde en bekroonde Uitzicht is een afstand die zich omkeert (Querido 2013) – opnieuw een visitekaartje van formaat afgeleverd. Veldwerk vertrekt opnieuw van observaties: het is de gebruikelijke term voor onderzoekers die zich in de wereld begeven in plaats van in een laboratorium te blijven. In dit geval is het ook letterlijk ‘veld-werk’, want de kaft laat fragmenten zien van bloemen en planten, kriskras verspreid over de bladzijde (een procedé dat ook in de inhoudstafel wordt hernomen). De synthese ligt, met andere woorden, niet vast maar is het resultaat van een nauwgezet onderzoeksproces. Dat valt ook letterlijk te nemen, want heel wat gedichten in de bundel lijken op hypothesen die worden getoetst in de werkelijkheid. Observatie en beschouwing lopen daarbij in elkaar over. 

Vanaf de eerste regels wordt die ‘wetenschappelijke’ maar tegelijk poëtische blik zichtbaar. Er is een aandacht voor extreem onopvallende details, zowel het banale als wat de routine lijkt te verstoren, en die zintuiglijke waarneming zet allerlei processen van denken en verbeelden in gang. Het vertrouwde wordt daarbij gaandeweg vervreemd via surrealistisch aandoende associaties en een haast kinderlijke verwondering. In het openingsvers wordt het beeld opgeroepen van de grenzeloze ruimte die ons van boven lijkt te omringen, een gedachtestroom die uitloopt op de even laconieke als verrassende vraagzin:
 
‘heeft er weleens iemand door het hoofd van een baby naar het heelal gekeken?’
 
Het is een werkwijze die ook in andere teksten optreedt: een simpele anekdote brengt ingewikkelde denkprocessen in gang om uit te monden in een haast filosofische vraag. Dat resulteert in een sterk associatieve en uitwaaierende lyriek, soms zelfs letterlijk doordat de dichteres typografisch de ruimte van het blad te buiten gaat.
 
Die eigen kijk op de wereld is tegelijk bevreemdend én herkenbaar. Het ik neemt uiteenlopende rollen aan en laat zo zien hoe onze wereld in feite berust op vastgeroeste routines en overtuigingen die niemand nog in vraag stelt. Net die vraag stellen is de taak van deze poëzie. In heel wat gedichten worden dan ook poëticale kwesties aangeraakt. Zo is er de precaire verhouding tussen woorden en de dingen uit de realiteit, die filosofen al eeuwenlang bezighoudt: dat woorden niet zomaar ‘etiketten’ zijn waarachter vaste betekenissen schuilgaan, laat Klein Zandvoort overtuigend zien, speels maar daarom niet minder ontnuchterend.
 
Minstens even belangrijk is echter het probleem van de samenhang, de manier waarop wij onderdelen opvatten in relatie tot een geheel, individuen in relatie tot soorten, afzonderlijke elementen in relatie tot een samenhang in tijd, ruimte en oorzakelijke verbanden. Deze poëzie opent daardoor op prachtige wijze de weg voor de lezer om na te denken, anders te gaan kijken en zich in zekere zin zelf om te vormen tot de dichterlijke outsider die hier aan het woord is.  
 
Bernke Klein Zandvoort: Veldwerk, Querido, Amsterdam 2021, 57 p. : ill. ISBN 9789021415413. Distributie L&M Books


deze pagina printen of opslaan