Non-fictie

BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2021

Arthur Umbgrove: De wederafbouw van de satire

door Christophe Van Eecke

Aan het begin van zijn pamflet over de politiek correcte aanval op de humor in naam van de nieuwerwetse kwetsvrije censuur schetst Arthur Umbgrove, cabaretier en romanschrijver, een beeld van een dystopische toekomst waarin komieken enkel nog kunnen optreden op geheime locaties waar toeschouwers zich via geheimzinnige aanwijzingen naartoe moeten begeven, dit om te voorkomen dat het optreden met geweld wordt onderbroken. Safe stages heten zulke plaatsen, en ze zijn een antwoord op de dwingende eis om geen kwetsende humor te presenteren en zo van de hele wereld een safe space te maken voor de laagste gemene deler van de snel geaffronteerde medemens.  

Daarmee is de toon gezet voor dit kleine boekje waarin Umbgrove zijn bezorgdheid en ongenoegen uit over de manier waarop in naam van inclusiviteit en diversiteit het vrije woord vandaag de mond worden gesnoerd (leuke parenthese: de autocorrectie in Word markeert ‘inclusiviteit’ met onbedoelde maar toepasselijke ironie als een fout/onbestaand woord; ‘exclusiviteit’ wordt zonder ironie als alternatief gesuggereerd – en wil exclusiviteit, in de zin van elitaire uitsluiting, nu net zijn wat de nieuwe waakachtigheid als ‘inclusief’ presenteert!). Met voorbeelden ontleend aan zijn eigen carrière en het werk van cabaretiers die hij bewondert, schetst Umbgrove welke denkfouten en verontrustende politieke denkbeelden achter de nieuwe politieke correctheid schuilgaan.
 
Daarbij gaat de auteur niet systematisch tewerk. Dit is een vlugschrift, geen systematisch ontwikkeld traktaat, en Umbgrove gaat dan ook aan veel punten en argumenten voorbij die in een meer doorgedreven analyse wel aan bod zouden kunnen komen. Tegelijk is hij wel scherp en precies in wat hij aankaart. Zo gaat hij in op het noodzakelijke belang van context om te bepalen of humor al dan niet over de schreef gaat (en wat dan nog als ze al eens over de schreef gaat?). Heel veel uitspraken die vandaag als racistisch of seksistisch (of homofoob, transfoob…) worden gekwalificeerd, worden namelijk uit hun context gelicht, doorgaans opzettelijk, om ze anders te doen uitschijnen dan ze eigenlijk zijn bedoeld en zo verontwaardiging te genereren. De nieuwe morele orde ontleent haar legitimiteit immers aan de veronderstelde aanwezigheid van ‘structureel’ racisme en seksisme in onze maatschappij en kan zichzelf enkel in leven houden door, al dan niet door laster en opzettelijke misrepresentatie, racisme en seksisme te vinden waar er hoegenaamd geen zijn.
 
Een van de beruchtste voorbeelden daarvan (en door Umbgrove trouwens niet vermeld) was het geval van Justine Sacco, de jonge vrouw die voor de hele wereld werd vernederd en vernietigd (baan kwijt, overal te schande gezet, nagewezen op straat, met depressie en existentiële ontreddering tot gevolg) omwille van een sarcastische tweet die tégen racisme was gericht maar door de hitsige waakachtige menigte net als racistisch werd uitgelegd, waarna de verenigde twittersfeer likkebaardend toekeek hoe deze onschuldige doodgewone vrouw publiekelijk aan flarden werd gescheurd. Haar geval werd uitgebreid beschreven in Jon Ronsons ontluisterende boek So You’ve Been Publicly Shamed (2015) en is een klassieke studie van hoe de meute werkt om zondebokken in de vernieling te jagen en zo ideologische zuiverheid af te dwingen in de maatschappij. Zoals alle pestkoppen hebben ze daarbij een voorkeur voor slachtoffers die weinig middelen tot weerwerk hebben.
 
Dat is relevant omdat de processen die Umbgrove beschrijft alarmerend zijn net omdat ze ieder van ons, en niet enkel cabaretiers of nietsvermoedende twitteraars, op elk moment kunnen overkomen: men hoeft helemaal niets racistisch of seksistisch te zeggen om voor racist of seksist te worden versleten. Door de eliminatie van context en intentie worden ironisch en sarcastisch bedoelde uitspraken opzettelijk letterlijk geïnterpreteerd, en zelfs het citeren van woorden wordt dan beschouwd als het gebruiken ervan (zo mag je het woord ‘neger’ zelfs niet benoemen in een analyse van hoe racistisch taalgebruik werkt, want alleen al het uitspreken van dat woord, zelfs in een dergelijke antiracistische context, wordt dan beschouwd als een daad van racistisch geweld). Op die manier genereert men woede om de winkel van de verontwaardiging op kunstmatige manier draaiend te houden.
 
Het boekje van Umbgrove is duidelijk vanuit de buik geschreven. Hij gaat in op de problematische impact van de nieuwe politieke correctheid op humor en satire, en op de onmogelijkheid om nog een gesprek te voeren met mensen die structureel en principieel niet bereid zijn hun gesprekspartner serieus te nemen. Hij verwijst onder meer naar de invloed van Robin DiAngelo, de Amerikaanse auteuresse die ons het boek en concept White Fragility (2018) schonk en daarmee het debat naar nieuwe niveaus van toxiciteit stuwde en haar eigen positie als spreekbuis van Critical Race Theory consolideerde – ongetwijfeld met zeer positieve gevolgen voor haar eigen bankrekening. Hij eindigt met een pleidooi voor humor als een onontbeerlijk instrument om samen te leven in een wereld waarin mensen bij definitie van elkaar verschillen en waarin die verschillen onvermijdelijk voor frictie zorgen.
 
Kortom, dit is geen doorwrocht traktaat, maar een reeks pertinente beschouwingen vanuit de praktijk waarmee Umbgrove zichzelf trouwens moedig in het vizier van de nieuwe gedachtenpolitie plaatst. Want uiteraard is wat hij schrijft zeer pertinent, en net daarom ook heel erg ‘aanstootgevend’.
 
Arthur Umbgrove: De wederafbouw van de satire, Querido, Amsterdam 2021, 78 p. ISBN 9789021428703. Distributie L&M Books 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri