Vertaald proza
BOEKEN NR. 4, APRIL 2022
Sayaka Murata: Aardbewoners
door Jo Vanderwegen
Na het commerciële succes van Buurtsupermens
drie jaar geleden, komt een nieuw werk van Sayaka Murata in Nederlandse
vertaling uit. Het minste dat van voorganger Buurtsupermens gezegd kon
worden, was dat Murata een atypisch, non-conformistisch hoofdpersonage aan het
woord liet en daardoor in haar thuisland heel wat taboes doorbrak. Helaas viel
de literaire uitwerking wat tegen.
Sayaka Murata maakte Aardbewoners met dezelfde
ingrediënten als Buurtsupermens, maar schakelt qua vervreemding nog een
versnelling hoger. Murata’s nieuwe
werk volgt de kinderen Natsuki en haar neef Yuu, die elkaar
jaarlijks tijdens het obon-feest bij oma en opa ontmoeten. Natsuki is
een vreemd meisje, met een enorme verbeeldingskracht; haar neef Yuu lijkt daar
nauwelijks voor onder te moeten doen. De twee voelen zich buitenbeentjes en
zijn daardoor tot elkaar aangetrokken – of is er meer aan de hand? Natsuki
bedenkt op een gegeven ogenblik immers: ‘Ik lijk niet op mijn zus of op mijn
ouders, maar om de een of andere reden zegt iedereen dat ik als twee druppels
water op Yuu lijk’. In elk geval voelt Natsuki zich niet thuis in haar gezin
met haar liefdeloze moeder; ze vindt ook dat te veel aandacht uitgaat naar haar
grote zus Kise en gaat daarbij zelf gebukt onder een extreem laag zelfbeeld. Op
een gegeven profiteert iemand van Natsuki’s kwetsbare positie om haar te
misbruiken.
Die
gebeurtenis is niet enkel een kantelpunt in Natsuki’s leven, maar ook een
scharnierpunt in het boek. Hierna gaat Aardbewoners de groteske toer op.
Natsuki raakt volledig geïsoleerd en kan met haar problemen bij niemand
terecht. Het beschadigde meisje maakt vervolgens nog een hele reeks slechte
beslissingen en daarmee raakt haar hele leven definitief uit koers.
Hoewel ze zich op
volwassen leeftijd ogenschijnlijk min of meer conform gedraagt aan de rest van
de maatschappij om maar niet buitengesloten te worden, heeft ze geen werkelijke
voeling met de wereld rondom haar. Op jeugdige leeftijd had ze wat autistische
trekjes; gaandeweg krijgt Natsuki nu zelfs paranoïde aanvallen. Murata
beschrijft Natsuki’s psychotische fantasieën tot in de details. Haar labiliteit
leidt tot groteske karikaturale gewelduitspattingen. Later krijgen ook magische
rituelen hun plaats in het verhaal. Voor de lezer wordt het al snel duidelijk dat
Natsuki door verschillende taboes te overtreden duidelijk te kennen geeft dat
ze definitief geen deel (meer) wil uitmaken van de menselijke maatschappij.
Door de hele
reeks transgressies te beschrijven vanuit Natsuki’s standpunt, kent Aardbewoners
vele ongemakkelijke momenten. Elke vorm van subtiliteit wordt opzijgeschoven.
Voordeel is dat Aardbewoners hiermee een vaart krijgt (een rotvaart naar
de hel, welteverstaan) die in Buurtsupermens ontbrak. Aardbewoners zit
in die zin goed in elkaar, met een goede spanningsboog en veel onverwachte
wendingen. Het mag duidelijk zijn dat Sayaka Murata het niet begrepen heeft op
het overheersende conformisme in de (Japanse) maatschappij en met dit bizarre
verhaal duidelijk wil maken dat niet iedereen per se dezelfde maatschappelijke
idealen hoeft te koesteren. Die boodschap is luid en duidelijk overgekomen, al
laten de vele extreme situaties weinig interpretatiemarge voor de lezer over. Een
boek als een granaatinslag.
Sayaka Murata: Aardbewoners, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam
2021, 263 p. ISBN 9789038810454. Vertaling van Chikyu seijin
door Luk Van Haute. Distributie L&M Books
deze pagina printen of opslaan