Vertaald proza

BOEKEN NR. 5, MEI 2022

David Diop: Reis zonder terugkeer

door Jan Baes

‘Dat ik aan u heb onthuld wie ik werkelijk was en besloten heb niets van mezelf voor u verborgen te houden,’ zei Maram met zachte stem, ‘komt doordat ik dacht dat ik u kon vertrouwen. U lijkt me anders dan andere mannen, zowel van mijn ras als van het uwe.’
Haar eerste woorden hadden me doen blozen. Ze wist niet half hoe ongelijk ze had.
‘De schoonheid van een vrouw kan een vloek zijn,’ vervolgde ze. ‘Ik had mijn jeugd nog maar nauwelijks achter me gelaten of ze bezorgde me alle ellende die me tot hier in deze hut in het dorp Ben heeft gebracht.’
 
Na een moeizame zoektocht ontmoet de jonge Franse botanicus Michel Adanson, die sinds 1750 in Senegal is voor wetenschappelijk onderzoek, op Kaap Verde een zogenaamde 'teruggekeerde', een zwarte slavin die vanuit het eiland Gorée naar de Nieuwe Wereld zou worden gedeporteerd, maar op wonderlijke wijze kon ontsnappen. Maran, zoals ze wordt genoemd, het nichtje van een dorpshoofd, werd, zo vertelt ze, door hem verkocht aan een slavenhandelaar omdat ze niet op zijn avances wilde ingaan. Ze werd in fort Gorée opgesloten, maar kon ontsnappen en zwemmend de kust van Kaap verde bereiken.
 
Jaren later, wanneer Adanson, terug in Frankrijk, moet vaststellen dat niemand geïnteresseerd is om zijn levenswerk, het samenstellen van een universele methode om alle wezens te klasseren in 120 delen te publiceren, besluit hij zijn wedervaren in Senegal, en in het bijzonder zijn ontmoeting met, en zijn verloren liefde voor Maran, op schrift te stellen, in de hoop dat zijn dochter Aglaë de nieuwsgierigheid zal opbrengen om zijn notities te lezen. Het verhaal van zijn ervaringen met de slavenhandel ('Ik maakte die reis om planten te ontdekken, en ik ontmoette er mensen. Ik ontmoette er lijden en vooroordelen.'), het relaas van zijn eerste en onmogelijk gebleken liefde, en ook het besef dat de bilan van zijn leven in feite een totale mislukking is. 'De man die op zijn levensweg voortgaat, stuit op fatale afslagen en kruispunten, die hij pas als zodanig herkent nadat hij ze is gepasseerd'.
 
David Diop, auteur van de met de International Booker Prize bekroonde debuutroman Meer dan een broer, over twee Senegalese jongens die voor Frankrijk gaan vechten in de Grote Oorlog, vertelt hier het verhaal van de door Frankrijk, later door Engeland bestuurde slaveneilanden Saint-Louis en Gorée, vanwaar talloze zwarten naar de Nieuwe Wereld werden gedeporteerd onder de gruwelijke omstandigheden die intussen algemeen bekend zijn.
 
Maar eerder dan de gruwel direct te beschrijven besluit hij de onwaarschijnlijke ontsnapping als uitgangspunt te nemen om vanuit het oogpunt van het slachtoffer in te gaan op het leven en de ervaringen van degenen die later tot slaaf en dus anoniem gemaakt worden. Diop gaat via het personage Maran in op het dagelijkse leven in de dorpen aan de Senegalese kust, de hierarchische verhoudingen, de rituelen, de mythen en legenden van de streek, het geloof en het bijgeloof, de eigenheid en de intrinsieke waarden van het autochtone leven.
 
Een caleidoscopisch overzicht dat een genuanceerd beeld schept van de onderlinge verhoudingen, van de verhoudingen tussen tussen wit en zwart, waarbij de zwakheden van beide kanten niet worden ontweken, met een veelheid aan details die soms wat te nadrukkelijk zowel de complexiteit als de totaliteit van het beeld nastreven. De documentaire opzet wordt daardoor net iets te zichtbaar, maar het portret van de zwarte vrouw die gedreven door wraakgevoelens haar noodlot blijft tarten, is beklijvend.
 
David Diop: Reis zonder terugkeer, Cossee, Amsterdam 2022, 256 p. ISBN 9789464520057. Vertaling van La porte du voyage sans retour door Martine Woudt. Distributie Pelckmans Uitgevers

deze pagina printen of opslaan