Nederlands proza
BOEKEN NR. 5, MEI 2022
Deniz Kuypers: De atlas van overal
door Hamide Dogan
In zijn derde roman, De atlas van overal,
genomineerd voor de Libris Literatuurprijs, beschrijft Deniz Kuypers de ambivalente
houding van een zoon tegenover zijn vader. De hoofdpersoon, die net als de
schrijver Deniz heet, woont met zijn gezin in California en blikt als jonge
vader terug op zijn jeugd in Nederland als zoon van een Nederlandse moeder en
een Turkse vader. Zijn vader is een rusteloze, opvliegende man, die steeds zijn
vrouw en kinderen de schuld geeft van zijn eigen onvrede. Deniz voelt dezelfde
rusteloosheid en ziet meer overeenkomsten tussen hem en zijn schepper. Ook hij
heeft zijn vaderland verlaten en worstelt met het hebben van een gezin.
Hij besluit de geschiedenis
van zijn vader te onderzoeken en er een boek over te schrijven in de hoop dat
hij hem beter zal begrijpen, maar vooral ook zichzelf beter zal begrijpen. De
zoektocht naar zijn vader is een zoektocht naar zichzelf, een odyssee. Deniz
probeert de gaten in zijn geheugen te dichten middels zijn verbeelding, want er
is veel waar hij iets van weet, maar niet het hoe en waarom.
‘Hoe ben ik er eigenlijk achter gekomen dat hij in de
gevangenis heeft gezeten? Hij zal het ooit per ongeluk hebben laten vallen. Ik
schrijf per ongeluk, want mijn ouders spraken nergens over. Zo heeft
mijn moeder nooit gezegd hoe het voelt om een tweede vrouw te zijn. Suzan en ik
moesten eigenhandig een beeld construeren van onze ouders en waar wij vandaan
kwamen, en de broodkruimels die wij listig bij elkaar wisten te sprokkelen
waren vaak onjuist en onsamenhangend. Eerlijk gezegd denk ik dat wij onze
ouders nauwelijks kenden en dat we daardoor onszelf nauwelijks kenden.’
Wat Deniz weet over
zijn vader is dat hij een gezin in Turkije heeft, dat hij onderwijzer was en
wilde schrijven, dat hij een zoon heeft verloren. Met brokjes informatie
verzint hij het jonge leven van zijn vader in Turkije. In geur en kleur
beschrijft hij het hazelnotendorp, het lemen huis waar de ouders van zijn vader
en de grootmoeder Tanyeli woonden. Hij kruipt in de huid van zijn vader en beschrijft
de armoede en zijn ervaringen als jonge dorpsonderwijzer, zijn leeshonger en de
verliefdheid op een ontwikkeld meisje dat hem aanmoedigt om te dichten, het
opgedrongen huwelijk met een ander en zijn leven als gastarbeider in Nederland.
En toch wil
het niet echt lukken om sympathie te krijgen voor deze tirannieke man. Deniz
verzint zijn vader bij elkaar en die poging tot het willen begrijpen van een
egocentrische man is haast pijnlijk. We voelen het wanhopig verlangen van de
hoofdpersoon naar een vader en doordat we zo met hem meeleven kunnen we de
vader niet al te makkelijk laten wegkomen met zijn gedrag. Zijn dramatische
verleden mag geen excuus zijn. We geloven het niet. Soms moet je iets
vasthouden om los te kunnen laten en misschien is dat wat de schrijver hier
doet. Door te duiken in het leven van zijn vader, door hem te verzinnen, kan
hij zichzelf bevrijden van de vader die geen vader kon zijn.
‘Dit is het moment dat ik - de
verteller – dichterbij moet komen, me met hem moet verenigen. Want dat is de
ultieme beloning voor alle verbeeldingskracht die een schrijver te berde
brengt: één worden met zijn personage. Ik voel de woede, de teleurstelling, de
vertwijfeling, de berusting. Tegelijkertijd ben ik me ervan bewust hoeveel ik
heb moeten verzinnen en interpoleren om mijn vader te begrijpen. Nee, ik ken
hem helemáál niet, want alles wat ik voel komt uit mezelf. Elk woord heb ik
verzonnen. Dit boek kan evengoed een portret zijn van mezelf, de vader die ik
ben voor mijn kinderen, onbegrijpelijk en angstaanjagend. En met die realisatie
begint mijn vader te vervagen.’
Wanneer Deniz zijn vader opzoekt en antwoorden op zijn
vragen probeert te krijgen, komt hij erachter dat de dingen net even anders in
elkaar zitten dan hij altijd dacht. Hij moet steeds zijn verhaal bijstellen,
omdat het geheugen met je aan de haal gaat. Een paar keer komt hij terug op een
eerder beschreven scène en benadrukt de fictionaliteit van zijn verhaal. Atlas
van overal is dan ook vooral een verhaal over fictie. Uiteindelijk is ons
leven een verhaal dat we onszelf vertellen.
Deniz Kuypers: De atlas van
overal, Atlas/Contact 2021, 369 p. ISBN 9789025470128. Distributie VBK België
deze pagina printen of opslaan