Nederlands proza

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2022

Ted van Lieshout: Beitelaar

door Erick Kila

Hoe behandel je een bij uitstek confronterend thema als pedoseksualiteit op een integere wijze in een roman? Ted van Lieshout (1955) doet met Beitelaar een poging -- niet voor het eerst overigens, eerder sneed hij het onderwerp aan in onder meer Mijn meneer en Schuldig kind (Querido 2017). Beitelaar levert een intrigerend resultaat op. Een uitdaging voor de gewone lezer, maar ook voor de criticus. Want het boek zit dusdanig uitgekiend in elkaar dat alleen al opmerkingen over de literaire vorm een spoiler kunnen opleveren.  

Als je, gewapend met een moreel besef uit eigen keuken, gaat lezen, dan dient zich een ongemakkelijk gevoel aan dat een tijd blijft hangen. Pas na twee derde van het verhaal verandert dit enigszins. Het relaas van de hoofdpersoon, een jongen van vijftien, beweegt zich langs onverwachte lijnen. Antonij verenigt namelijk tegengestelde aspecten van seksueel misbruik van kinderen in zich. Bevreemdend en soms ook vervreemdend. Zo vertelt hij onwaarschijnlijk genuanceerd en vaardig over zijn ervaringen en legt hij coulance voor bepaalde typen van daders aan de dag. Bovendien draait hij de rollen ook een keer om. Hij betoont zich nadrukkelijk de verleider van een oudere man.
 
Toon, woordkeus en opbouw van Antonijs ontboezeming zijn niet te verenigen met zijn jeugdige leeftijd. Dat is een minpunt. De roman raakt hierdoor uit balans. Eigenlijk is hier dus gewoon de schrijver (en uitstekende stilist) Van Lieshout aan het woord, verkleed als vijftienjarige. Nu is de kern van misbruik van kinderen juist de prille leeftijd. Dat volwassenen met een misbruikervaring in hun jeugd (Van Lieshout overkwam het als jongen zelf) veel later soms nuances aanbrengen, is te begrijpen. Maar als eenvoudige buitenstaander (lezer) krijg ik echter de bibbers als een vijftienjarige op dit gebied al te vrijmoedig handelt. Dat een roman een innerlijk conflict teweegbrengt, is natuurlijk wel mooi. Literatuur moet tot nadenken bewegen.
 
Een wending in deze leeservaring dient zich uiteindelijk onverwacht aan. Opeens kun je wat schuurde en verontrustte in een ander en vertrouwder licht bezien. Ook dan blijft echter de dubbelheid in gevoel bestaan en weer heeft dat te maken met hoe Antonij zich in woord en geschrift manifesteert. Aardige en ironische intermezzi zijn de epitafen (grafschriften) die tussen de hoofdstukken in staan. Dat heeft te maken met het voornaamste decor van Beitelaar: een begraafplaats in een suf dorpje. Zowel Antonij als het andere hoofdpersonage, de beitelaar, heeft werkzaamheden op de begraafplaats. Ze delen een belangstelling voor het ‘funeraire’.
 
Een mooi voorbeeld van wat op een grafsteen in Tombstone, Arizona te lezen staat:
 
here lies george johnson,
hanged by mistake, 1882.
he was right, we was wrong,
but we strung him up
and now he’s gone.
 
Een gerechtelijke dwaling kostte arme George Johnson lang geleden de kop. In Beitelaar speelt het juridisch bedrijf uiteindelijk ook een rol. Maar dat zal de lezer vanzelf ontdekken.  
Ted van Lieshout heeft met Beitelaar in ieder geval een spraakmakend boek afgeleverd. Knap gecomponeerd, maar tegelijk uit evenwicht gebracht door de veel te volwassen wijze waarop de jongen Antonij zich manifesteert.
 
Ted van Lieshout: Beitelaar, Querido, Amsterdam 2022, 169 p. ISBN 9789021461328. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan