Vertaald proza

BOEKEN NR. 3, MAART 2025

Jazmina Barrera: Linea Nigra. Zwangerschap en aardbevingen

door An Van Hecke

Over zwangerschap en moederschap is er in de literatuur al veel geschreven, maar toch verdient het essay van Jazmina Barrera een extra plekje in je boekenkast. Deze Mexicaanse schrijfster doet je niet alleen anders kijken naar het thema, maar ze brengt ook op een bijzondere manier allerlei vragen ter sprake over leven en dood. Het beeld van de aardbeving loopt als een rode draad door haar verhaal. Zowel letterlijk – de aarde beeft vaak in Mexico – als metaforisch:
 
‘We zaten te kijken hoe mijn buik bewoog door de schopjes van de baby, toen ineens alles begon te bewegen. We wisten meteen dat het een aardbeving was.’
 
Ook het moederschap beleeft Barrera ‘als een aardbeving’. Ze begint haar project als een dagboek – zonder specifieke data – over haar eigen zwangerschap, maar nog tijdens het schrijfproces neemt het boek een andere wending. Op 19 september 2017 beeft de aarde opnieuw in Mexico Stad en in diezelfde periode verneemt de auteur dat haar moeder een tumor op de eierstokken heeft: ‘In mijn plan voor dit boek kwamen geen aardbevingen of moeders met kanker voor.’ Barrera beschrijft nauwgezet de veranderingen in haar lichaam, maar heeft het ook over de voorbereiding van de geboorte en de consulten bij de gynaecoloog, een arts met kennelijk weinig empathie. Haar partner Alejandro observeert, staat naast haar en is haar voornaamste klankbord. Daarmee komen er drie personages in beeld, met naast de aanstaande moeder (de verteller) ook nog baby Silvestre. Dit essay kan je gerust als een roman lezen.
 
In de zoektocht naar hoe haar lichaam verandert, laat Barrera zich leiden door wat ze leest. De vele prachtige citaten over zwangerschap en moederschap maken van dit boek een rijke bloemlezing. Heel wat Mexicaanse auteurs passeren de revue, zoals Sor Juana, Rosario Castellanos, Daniela Rea en Valeria Luiselli. Maar ook Virginia Woolf, Shirley Jackson of Natalia Ginzburg vormen een inspiratiebron. Dat ze vooral vrouwelijke schrijfsters citeert, is niet echt verwonderlijk gezien het thema. Opvallend is wel haar fascinatie voor de gothic novel, zoals Frankenstein van Mary Shelley. Dat genre lijkt qua gevoelswereld aan te sluiten bij hoe ze haar zwangerschap ervaart. Het gaat dan over het begrip van de dubbelganger, het mysterieuze, het vreemde, het onbegrijpelijke, zelfs het sublieme. Naast de vele literaire reflecties staat ze ook stil bij het schrijversvak. Zo zoomt ze in op hoe moeilijk het is om boeken te schrijven terwijl je voor je baby zorgt.
 
Een centraal thema in Linea Nigra is het taboe dat vandaag nog altijd rust op borstvoeding geven in de publieke ruimte. Nog te vaak wordt dat gezien als ‘onzedelijk, controversieel, gewaagd’. Heel wat mannen voelen zich er ongemakkelijk bij als ze in het openbaar een naakte borst zien. Barrera vertelt open over deze intieme momenten met haar zoontje: ‘In de eerste maanden dat ik borstvoeding gaf, deed Silvestre zo lang over een voeding dat we overdag wel een schilderij leken: hij aan het drinken en ik met een boek.’
 
Barrera’s verhaal krijgt nog meer diepgang door het intermediale karakter, met diverse raakvlakken tussen literatuur en andere kunsten. Ze verrast de lezer met beschrijvingen over schilderkunst, muziek en fotografie. Zo komt ze vaak terug op een beeld van de fotografe Tina Modotti, getiteld ‘Luz Jiménez Breastfeeding Her Baby’ (1926-1927). Jiménez was een traditionele Nahua-vrouw die in de jaren 1920 vaak voor schilders poseerde, zoals Orozco en Rivera. Ze werd ook gefotografeerd door Edward Weston en Tina Modotti. Barrera voelt zich bij Modotti’s foto erg aangesproken door de lichaamstaal, de natuurlijkheid, de band tussen moeder en kind:
 
‘De lijst bijvoeglijke naamwoorden waarmee je borstvoeding kan omschrijven is eindeloos: pijnlijk, heerlijk, uitputtend, verkwikkend, verschrikkelijk, vreemd en prachtig. Dat legde Tina Modotti op deze foto vast.’
 
Ook van het bekende schilderij van Frida Kahlo, ‘Mijn min en ik’ (1937), geeft ze een heel eigen interpretatie. Omdat haar moeder het elf maanden oudere zusje nog aan het voeden was, werd Frida zelf door een inheemse min gevoed. Het masker dat de min draagt, vertegenwoordigt volgens Barrera de precolumbiaanse en inheemse wereld ‘waar Frida zo van hield en waarmee ze zich haar hele leven had gevoed’. Ook het werk van haar eigen moeder, een kunstenares, observeert Barrera aandachtig. Heel wat van die schilderijen zijn door de aardbeving beschadigd. Dat geeft de broosheid van ons bestaan weer, maar ook omgekeerd leidt het tot iets nieuws: ‘Volgens mijn moeder zijn sommige schilderijen door de aardbeving beter geworden. Ze vond ze niet meer zo mooi en nu, met de scheuren en beschadigingen aan de oppervlakte, weer wel, of in elk geval mooier dan eerst.’
 
Ook de verwijzingen naar precolumbiaanse mythen maken dit verhaal over zwangerschap en moederschap zoveel rijker. Barrera herinnert ons aan de mythe over Coatlicue. Deze godin van de aarde schonk het leven aan de god van de zon, Huitzilopochtli, maar ook aan de mens, de dieren en de sterren. Het laatste hoofdstuk, met als titel ‘De boom van ons bestaan’, is geïnspireerd op een andere Azteekse mythe: ‘De Azteken geloofden dat baby’s die stierven als ze nog maar een paar maanden oud waren naar een paradijs gingen met een zuigelingenboom vol bladeren waar melk uit kwam.’ In deze context is een woord van waardering voor de vertaalster zeker op zijn plaats. Alyssia Sebes heeft een knap resultaat neergezet, wat met de vele cultuurspecifieke elementen uit Mexico allerminst vanzelfsprekend is.
 
Tot slot is er ook nog de muziek. Barrera blijft stilstaan bij het traditionele Chileense lied ‘Rin del angelito’. Violeta Parra zingt daarin over een engeltje, een hulde aan dode kinderen. De angst voor de dood wordt erg voelbaar bij de auteur als ze verneemt dat haar gynaecoloog werd overgeplaatst van Mexico Stad naar Playa del Carmen nadat een baby bij de bevalling was overleden.
 
Linea Nigra is een eerlijk verhaal van tegenstrijdige gevoelens: er is vooral onzekerheid, angst, twijfel, en verdriet, maar ook verwondering, blijheid, warmte en diep geluk: ‘Het is moeilijker om over geluk te schrijven. Over dat eenvoudige, overduidelijke, bijna lachwekkende gevoel van geluk dat me zo’n honderd keer per dag overvalt, heb ik niet veel te vertellen. Bijvoorbeeld wanneer Silvestre aandachtig luistert naar een gitaar spelende Alejandro, wanneer hij zijn oma herkent en lacht, wanneer ik de deur opendoe en hij kraait van plezier omdat hij weet dat we gaan wandelen.’
 
Thema’s als zwangerschap, bevalling en borstvoeding blijven fascineren. Er is nu eenmaal een mysterieuze dimensie die het wetenschappelijke overstijgt. Het is op die kruising van mysterie, wetenschap en ook kunst, dat Jazmina Barrera de lezer weet te bekoren.
 
Jazmina Barrera: Linea Nigra. Zwangerschap en aardbevingen, Meridiaan, Amersfoort 2025, 173 p. ISBN 9789493305595. Vertaling van Linea nigra door Alyssia Sebes. Distributie De Wolken

deze pagina printen of opslaan