Nederlands proza
BOEKEN NR. 8, SEPTEMBER 2017
Tomer Pawlicki: Dankzij de oorlog
door Tom Rummens
Is
de oorlog ergens goed voor geweest? Ja, uiteraard, zegt Tomer Pawlicki,
hoofdpersonage en alter ego van schrijver Tomer Pawlicki, in diens debuutroman Dankzij de oorlog. Ja, eenvoudigweg
omdat Pawlicki helemaal niet had bestaan als de oorlog er niet geweest was.
Zonder de oorlog had Pawlicki’s Joods-Poolse grootvader nooit ondergedoken bij
de Poolse, niet-joodse vrouw die later zijn grootmoeder zou worden. Ze zouden
elkaar nooit hebben leren kennen, nooit verliefd geworden zijn op elkaar, ze
zouden bijgevolg nooit zijn moeder hebben verwekt en dus ook Tomer zou nooit
hebben bestaan. In die zin is de oorlog, zeker vanuit het perspectief van Tomer
Pawlicki, dus wel degelijk ergens goed voor geweest.
In Dankzij de oorlog voert Pawlicki zijn alter ego op als een
personage dat dit soort vragen niet aflatend afvuurt. Op zichzelf, zijn moeder,
en niet in het minst ook met zijn grootmoeder, waarmee hij een uitgebreide
briefwisseling heeft. De brieven vormen inhoudelijk de ruggengraat voor het
boek. Ze leggen het verschil in perspectief bloot tussen de grootmoeder, die de
oorlog meemaakte, en Tomer, die drie generaties later leeft, in Amsterdam
woont, een toneelopleiding volgt en op een heel andere manier naar dit alles
kijkt. Want daarover gaat het in Dankzij de Oorlog: over herinneren en
vergeten, over de bespreekbaarheid of onbespreekbaarheid van de Holocaust, over
perspectief. De grootmoeder verwijt Tomer roekeloosheid en gebrek aan respect.
Tomer verwijt zijn moeder dat ze blijft hangen in het verleden.
Uiteindelijk gaat
Tomer op reis naar Israël. Nu ja, op reis, hij zal er een hoogst eigenaardige
medische behandeling ondergaan in de hoop zijn chronische darmontsteking de kop
in te drukken. Het wordt een bevreemdende kennismaking met een land waar hij
maar weinig mee heeft. Het is een confrontatie met het verleden en met het
andere, en vooral ook een bevestiging voor het feit dat Tomer vooral zijn eigen
weg moet gaan. Hij ontmoet er een paar verre familieleden tijdens een
begrafenis, maar meer dan wat verplichte beleefdheden worden er niet
uitgewisseld.
Pawlicki’s
boek blinkt uit in branie en humor. De personages zijn onvergetelijk. Met een
groot gevoel voor hilariteit, absurdisme en schaamteloosheid schetst Pawlicki
de protagonisten van zijn verhaal. Tomer zelf, een onbevangen, kritische
jongeman die zich probeert te onttrekken aan wat hem meegegeven is. Zijn
moeder, een vrouw die de liefde van haar zoon constant bevestigd wil zien,
waardoor de twee in een verstikkende maar liefdevolle relatie van voortdurend
aantrekken en afstoten zitten. Ze spreekt met een Pools accent, dat door
Pawlicki fonetisch opgeschreven wordt. ‘Moi. Vanaf deze mand ga je hoer
betalen. Jij bent hier niet mer op vakantie. Ja?’ Zijn vader, ‘een soort Poolse
André Hazes’, een dronkaard die allang aan de kant gezet is door de moeder maar
die dat feit nog steeds niet echt lijkt te hebben begrepen: hij is een soort
vriend aan huis geworden, staat te pas en te onpas toch weer aan de voordeur en
schuift indien mogelijk maar al te graag aan tafel wanneer de soep wordt
geserveerd.
Dankzij de oorlog is een geweldig boek.
De humor doet soms denken aan die van Arnon Grunberg: scherp, meedogenloos,
geestig en zonder compromissen. De personages worden weliswaar met ruwe
pennentrekken neergezet, maar worden toch nooit karikaturaal. En bovenal:
Pawlicki haalt een thema aan dat door het verstrijken van de tijd
onvermijdelijk opnieuw, en op een andere manier, weer aan de orde is. Hoe
herdenken we vandaag de dag de oorlog, de gruwel van de holocaust? Hoe spreken
we erover? Wat is taboe? Zijn er nog taboes? Mag er gerelativeerd worden? Nu de
laatste generatie die de oorlog bewust heeft meegemaakt, stilaan aan het
verdwijnen is, worden deze vragen op een nieuwe manier heel relevant.
Tomer
Pawlicki: Dankzij de oorlog, Ambo/Anthos, Amsterdam 2017, 238 p. ISBN 9789026331879. Distributie VBK België
deze pagina printen of opslaan