Peuters en kleuters

JEUGDBOEKEN NR. 5, MEI 2018

Koos Meinderts, Annette Fienieg (ill.): Liebermann. De zee van meneer Max

door Henk Van Viegen

3+ - Na die andere succesvol coproducerende echtparen in het Nederlandse jeugdliteraire veld (Inge en Dieter Schubert, Imme Dros en Harrie Geelen, Martijn van der Linden en Maranke Rinck) was het de beurt aan Koos Meinderts en Annette Fienieg om een kunstprentenboek te maken bij een tentoonstelling in het Gemeentemuseum van Den Haag. Het is alweer het 19de deel in de onvolprezen reeks, en geeft een beeld van de Duitse realist/impressionist Max Liebermann. Die is niet heel bekend in Nederland, terwijl hij er toch een flink aantal zomers heeft gewerkt, soms met schildervriend Isaac Israëls.
 
Als uitgangspunt nemen de makers het schilderij ‘Pauze in het Amsterdamse weeshuis’ (1881). Door van een van de meisjes daar zo’n dapper, nieuwsgierig typetje te maken (wat was de jeugdliteratuur zonder haar!), kunnen schrijver en illustrator hun ei leggen. Het geeft bovendien de lezer een heldin, een figuur om te volgen. Meinderts en Fienieg verbeelden graag een tijd die een beetje onbepaald is, of die achter ons ligt, dus dat kwam goed uit.
 
Meinderts verzint voor het weesmeisje Martha een verleden: haar moeder stierf aan de tering, vader heeft ze min of meer verloren aan de zee. Meinderts en de zee, daar kun je een heel artikel over schrijven. Liebermann de realist raakt geïnteresseerd in het meisje, het is een echt wézentje, fijn om te portretteren. Hij gaat dus zeker niet in op de suggestie van de directrice om een mooi model te laten komen, aan idealiseren doet hij niet (wat hem in het begin van zijn carrière enige hoon op leverde). Als dank trakteert Liebermann de meisjes op een tripje naar zee, waar hij geëvolueerd blijkt naar impressionist.
 
Om dat te benadrukken doet hij op de terugweg, na het Déjeuner sur la plage!, nog even een theetuin aan. Aan het eind van de dag schrijft hij een brief aan zijn vrouw, die die brief leest in een werkelijk schitterende tuin, de groenen spatten van de pagina. Het is de tuin die Liebermann aan het eind van zijn leven zo graag vastlegde, net zoals Monet en andere impressionisten.
 
En zo heeft Meinderts op één dag de hele schildersloopbaan gecoverd. Zoals gewoonlijk is hij niet bang voor een beetje nostalgie en sentimentaliteit. ‘De zee is van zichzelf.’, mijmert Martha aan het eind van de dag, in de prachtig geschilderde slaapzaal, ‘Om te huilen zo mooi en zo groot’. Daar krijgt hij geen blosjes van op de wangen. Voorlezen met een licht Haags accent is niet verboden.
 
Voor Fienieg moet het schilderij een feest geweest zijn. Kijk wat die meisjes aan hebben: het hoge lijfje, de enigszins uitlopende rok. De rok/jurk iets wijder laten vallen, de onvermijdelijke blos op de wangen aanbrengen, de voeten iets uit elkaar zetten en daar staat het overbekende Fienieg-personage als een portret voor meneer Liebermann. Fienieg zet hem inderdaad neer als de meneer zoals hij bij voorbeeld te zien is op een foto, gemaakt in de duinen van Katwijk in 1894: een man in pak, met hoed op. Niet heel dynamisch, eerder een beetje zakkig, een tikje afstandelijk, maar wel vriendelijk.
 
Aan Fienieg de eer om de ontwikkeling van Liebermann te tonen. Voor de ontmoeting met Martha zien we Liebermann al als realist aan het werk, op een dubbelpagina met schetsjes. Vervolgens kan ze zich uitleven op portretten van de weesmeisjes in rood, wit en zwart, lekker stevig geschilderd met achtergronden waarop de kwast goed zichtbaar is. Daarna gebruikt ze Liebermanns tekening van een boerenkar in de duinen. Die is al te zien op de schutbladen (in rood, wit en zwart), ook gevuld met schetsjes en fragmenten van Liebermanns schilderijen.
 
De lege kar is nu vol mensen: Liebermann en de weesmeisjes, op weg naar de zee, eentje kijkt ons aan. Martha ziet als eerste de zee, uiteraard. Niet als Israëls, die ‘zijn’ meisje bevallig tegen het duin aanlegt, zet Fienieg haar fier rechtop, bovenop het duin, tussen de vegen groen helmgras met haar (iets te lange) neus in de wind. Beneden zien we strandstoelen (veegjes lichtbruin) en de flanerende vrouwen met parasol die we allemaal kennen van de impressionisten. De dubbelpagina van het strand die volgt, verbeeldt treffend de titel van de tentoonstelling: Liebermann: een zonnig impressionist. Slordig plakt Fienieg een rode mond en gekke blosjes op de hoofden, vóór zien we het rood van de weesmeisjes en ook achter in het beeld brengt ze wat kleine roden aan in het vale maar verre van sombere geel en lichtbruin.
 
Liebermann. De zee van meneer Max is een geslaagd kunstprentenboek. En een echte Meinderts & Fienieg dus, maar toch net anders: de naam van de illustrator staat voorop. Dat gebeurt merkwaardig genoeg nog steeds erg weinig als het gaat om prentenboeken, maar het is volgens mij de eerste keer in hun jarenlange samenwerking dat Fienieg en Meinderts het doen. Het maakt alvast een beetje de misser bij Het regent zonlicht goed. Daar waren eerst de prenten. Meinderts schreef er de gedichten/liedjes bij, maar Fienieg moest het doen met ‘met illustraties van Annette Fienieg’. Binnen de kinderkunstboekenreeks zie je het al wel eerder, onder andere bij een van de echtparen waar deze recensie mee begon.
 
Voor de liefhebber: de originelen van de prenten uit dit boek zijn tot en met 24 juni te zien in het Gemeentemuseum van Den Haag.
 
Koos Meinderts, Annette Fienieg (ill.): Liebermann. De zee van meneer Max, Leopold/Gemeentemuseum, Amsterdam/Den Haag 2018, 28 p. : ill. ISBN 9789025874582. Distributie Standaard Uitgeverij 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri