Vanaf twaalf jaar

JEUGDBOEKEN NR. 10, DECEMBER 2024

Lida Dijkstra, Djenné Fila: De wonderverteller

door Henk van Viegen

12+ - De 13-jarige ‘Maria-van-de-stenen’ is als baby te vondeling gelegd bij een klooster, werd daar vanwege haar brutaliteit op haar 11de uitgeknikkerd en werkt nu als etenbrengster, afwasser, poep- en piesopruimster en vloerendweilster in een gevangenis In Genua. Veel lager kan haast niet. Ze is nog nooit Genua uit geweest, weet niets van de wereld. Maar: ze is uitermate nieuws- en leergierig. Laat er nu bij haar ‘gasten’ iemand zitten die tot zijn eigen verveling alsmaar prachtige verhalen zit te vertellen aan bewonderaars die hem komen opzoeken. Het is Marco Polo, wereldreiziger van de eerste orde. Maria zit geregeld stiekem te luisteren en adviseert hem op een dag het verhaal van zijn reizen op te (laten) schrijven, dan hoeft hij het allemaal nog maar één keer te vertellen (en kan zij lekker meeluisteren). Win-win!  

Zij is zijn motor en dankzij hem gaat Maria’s wereld open, symbolisch begeleid door de nieuwe naam die ze van Marco Polo krijgt: Topina, ‘kleine muis’, grijs en onopvallend. Een goeie typering, want hoe minder ze opvalt, hoe meer ze kan doen. In geen tijd ontpopt ze zich tot de voor de iets jongere lezer ideale heldin. Ze brengt Polo listig in contact met een andere gevangene, Rustichello da Pisa, een ervaren schrijver. Ze vist uit een stapel aantekeningenboekjes nr. I (te zien op de titelpagina) en weet later ook de van Polo afgepakte en voor hem zeer belangrijke jas terug te vinden.  
 
We hebben daarmee twee gelijkwaardige ikken in het boek: Topina, in zwarte letter, over de hele pagina. En Polo, in blauw-grijze letter, de marge iets inspringend. Tussendoor zijn er dan nog tekstjes, in bruine letter, ook ‘van’ Polo, over de dieren die hij tegenkomt op zijn reizen. Behalve dat ze het verhaal soms een beetje ophouden, zijn ze naar mijn idee niet allemaal even noodzakelijk. Maar goed, voor de toenmalige lezer en Topina was zo’n beetje elk beest nieuw.
 
Lida Dijkstra is een van de meesters in onze jeugdliteratuur als het gaat om het zich toe-eigenen van of voortborduren op oude verhalen. Van de Romeinen (de Metamorfosen, 2x zelfs: Wachten op Apollo (Lemniscaat 2001) en Het beest met de kracht van tien paarden; een vervolg op Van den Vos Reinaerde: Verhalen voor de vossenbroertjes (Pimento 2011); een vanuit de Bijbel naar andere bronnen uitwaaierend, sprookjesachtig verhaal: De ring van koning Salomo (Luitingh 2016); en over het oude Egypte (Schaduw van Toet, over Toetanchamon). Het niveau is altijd hoog, en dat is met De wonderverteller opnieuw het geval.
 
Voor dit nieuwe boek heeft ze zich grondig ingelezen. Daarbij noteerde ze de vaststaande feiten, maar er was volop ruimte om lekker aan het fantaseren te slaan. Het oorspronkelijke manuscript van Rustichello is verloren gegaan, er zijn talloze afschrijvingen en in zijn boek zelf is al sprake van een gezellige mix van feiten en verzinsels. Dijkstra concludeert voor haar eigen boek geestig (in het nawerk: ‘Ga hier maar van uit: alles in dit boek is echt gebeurd, behalve de stukken die volslagen verzonnen zijn’.
 
Aan het eind keert Marco Polo terug van zijn wonderbaarlijke reizen door de landen van het Verre Oosten met hun soms nog enigszins barbaarse maar vaak ook hoogstaande cultuur. Ze verruimen zijn blik, en leren hem fanatisme en gelijkhebberigheid overboord te gooien. Hij leert een open blik te ontwikkelen op het punt van godsdienst en man-vrouwverhoudingen. Dit versterkt Dijkstra slim door van Rustichello een veel conservatiever iemand op deze punten te maken. Polo meent zelfs dat het best eens zou kunnen dat de aarde wel eens geen randen zou kunnen hebben (we zitten dan eind 13de eeuw). Hij mijmert ook kritisch over het fenomeen oorlog. Het maakt hem allemaal wel iets te veel een volmaakt, politiek correct mens.  
 
Door Polo’s verhalen groeit Topina’s besef van het belang van zelfstandigheid, vooral door wat ze hoort over de Chinese prinses Aigiarne, een, ook lichamelijk, sterke vrouw die autonoom blijft en niet trouwt. Dijkstra suggereert dat ze dat eventueel wel met Marco Polo had kunnen doen (wat hem ook nog een echte held maakt). De actieve, zelfstandige vrouw is een terugkerend thema bij Lida Dijkstra. Aigiarne (een variant op de Griekse Atalanta: ze trouwt alleen met diegene die haar met worstelen verslaat) blijkt voor Polo én voor Topina een voorbeeld van hoe in het leven te staan.
 
De eerste tekening van de net als in Schaduw van Toet (Gouden Penseel) sterk illustrerende Djenné Fila is, uiteraard, gewijd aan Maria. Ze maakt meteen een bijna mythische vrouw van haar: lang, bezemstok in de hand, luisterend in een hoge, donkere ruimte met gotische bogen, die leidt naar het licht. Op de voorgrond de plas water waarin Maria in de eerste zin van het boek naar zichzelf gekeken heeft. Links en rechts een kameel tegen en opgenomen in de muren. Het barst van de kamelen in het boek, ook op de illustraties: zonder kameel geen reis. Maria/Topina krijgt ook de slotprent, een spiegeling van het begin. We zien haar op een bootje, nu met een vaarstok. Ze is er net op gesprongen, na eerst in een plas te zijn beland, begonnen aan haar echte levensreis. Even fraai is de pagina, iets na het midden, als ze bovenop een kar met vodden Polo’s jas vindt.  
 
Een van de (verdere) hoogtepuntjes is die waarin we een zieke en verzwakte Marco op schoot zien bij zijn vader. Fila maakt er een echte pietà van. Sommige landschappen en typerende oosterse gebouwen mogen er ook wezen, vooral als ze die een beetje vaag laat opdoemen uit vegen verf. Op de schutbladen zie je logischerwijs een kaart.
 
Lida Dijkstra, Djenné Fila: De wonderverteller: Over de reizen van Marco Polo, Luitingh-Sijthoff, Amsterdam, 2024, 208 p. : ill. ISBN 9789021048949. Distributie VBK België 

deze pagina printen of opslaan