Adolescenten

Saskia Maaskant: Kieuw

door Kirstin Vanlierde

14+ - Wanneer Omafilie overlijdt, is Filia als een goudvis die happend naar adem op het droge ligt. Sinds de dood van haar moeder heeft ze bij haar grootmoeder geleefd. De oude vrouw kwam nooit in het dorp, hield de gordijnen van het oude huis angstvallig gesloten en ging op haar kleindochter zitten als een boze broedkip. Filia is bleek, breekbaar en ontzettend angstig. Ze is niet voorbereid op de wereld met zijn kleuren en geluiden, die zich stilaan naar binnen zal werken en die haar uitnodigt om naar buiten te komen.
Maar Filia’s leven zal snel veranderen, en wel ten goede. Haar oude schoolvriendin Kers gaat er thuis vandoor en huurt een kamer in Filia’s huis. Ze is een sympathieke, luidruchtige flapuit, die als een olifant door Filia’s porseleinkast dendert. Meegesleurd door Kers’ zelfvertrouwen en enthousiasme durft Filia haar eerste stappen in de wijde wereld te zetten. Ze heeft niet veel keus. Langzaamaan begint ze dingen te durven: boodschappen doen, mensen aanspreken, wijn drinken. Ze heeft een oogje op Waldemar, de jongen die al jaren de boodschappen aan huis brengt. En hij ziet Filia duidelijk ook wel zitten.
Wanneer Kers haar vertrouwen beschaamt door haar totaal onverwacht te vertellen dat ze een eigen appartement gevonden heeft en per direct zal verhuizen, katapulteert dat Filia in een diepe crisis. Ze ondervindt aan den lijve hoe gemakkelijk het zou zijn om net als Omafilie in afzondering te gaan leven en iedereen uit haar leven te bannen. Maar gelukkig staan de mensen die haar graag zien, dat niet toe.
Doorheen Filia’s ontwaken lopen als rode draad en verhaal-in-het-verhaal de dagboeknotities van Ofélie Midas (Omafilie), die als jong meisje verliefd werd op Kay, een bijzondere jongen met een fascinerend en angstaanjagend geheim: hij heeft kieuwen. Elke nacht slaapt hij in zijn eigen kleine aquarium. Zijn hart kan niet zonder. Tegen het einde van de dag ziet hij grauw als hij niet op tijd in het water raakt. Ofélie bewaart zijn geheim, maar Kay gooit zichzelf in de openbaarheid wanneer hij een verzorger in Akverio Aquarium redt van de verdrinkingsdood nadat die gestoken werd door een pijlstaartrog.
Ofélies vader verbiedt zijn dochter om nog om te gaan met Kay. De jongen wordt ontvoerd en meegenomen door de uitbaters van een Spectacularium dat ‘mismaakte’ mensen tentoonstelt. Ofélie trotseert de woede van haar vader om Kay te helpen bevrijden. Kay en zijn ouders verhuizen naderhand naar de Verenigde Staten, en Ofélie kan hen daar één keer opzoeken. Maar ze is met handen en voeten gebonden aan haar liefdeloze vader, die dreigt haar te onterven als ze niet terugkomt. Het huis, haar erfenis, is de laatste link die Ofélie heeft met haar overleden moeder, en ze zwicht voor de chantage. Na de dood van haar vader trekt ze zich in pijn en verbittering terug in de woning. Ze is zwanger en ongehuwd, een schande in die tijd. En na de dood van haar dochter zal ze zich ontfermen over haar kleindochter.
Het eerste wat opvalt aan Saskia Maaskants Kieuw is de schitterende vormgeving. De cover is donker en intrigerend, met een onscherp gezicht (jongen? meisje?) ingelijst aan een muur van zwart zeewier. Een portret, of het raam van een aquarium? Binnenin vindt de lezer een subtiel spel van zwart en sepia. Zwarte tekst is het heden van Filia, sepia zijn haar herinneringen en de dagboekfragmenten van Ofélie Midas. Bovendien staat bij het begin van elk hoofdstuk een paginagrote sepia illustratie: wieren, zeedieren, fabeldieren, grafieken uit biologieboeken, oude illustraties uit Twintigduizend mijlen onder zee… Terwijl Filia haar emotionele stormen doorstaat en het verhaal rond Kay zich ontvouwt, zuigen de illustraties de lezer mee naar de diepte onder de waterspiegel.
En Maaskant weet ook hoe je een verhaal vertelt. Haar personages zijn intrigerend en overtuigend, haar taal is scherp en sterk, met mooi gebeitelde zinnen en stiltes op precies het juiste moment. De lezer mag zelf invullen, de schrijver geeft alle ruimte aan de spanning en verbeelding.
Ook het spel met motieven en kleuren is erg mooi. De winterlandschappen waarin Filia zich naar buiten waagt en waarvan de kou en het ijs zo afsteken tegen het verstikkende duister van het huis, bijvoorbeeld. Of Kers, die niet alleen omwille van haar extraverte karakter, maar ook door haar voorliefde voor felroze en paars, een knallend contrast vormt met al het voorgaande in Filia’s leven. Vooral Maaskants woordkeuze rond water, ademen, kieuwen en stromingen is erg geslaagd. Consequent en bewust gebruikt, poëtisch, nergens overdreven. In samenwerking met de illustraties laten deze motieven het hele boek deinen op het ritme van een golfslag.
Daartegenover staat dat Kieuw structureel een aantal minpunten vertoont, waardoor de roman aan overtuigingskracht inboet. Het feit bijvoorbeeld dat niet alle beslissingen van de jonge Ofélie Midas even geloofwaardig overkomen. De relaties met haar ouders en de problematische contacten met leeftijdsgenoten blijven te zeer onderbelicht om de lezer echt mee te krijgen in Ofélies uiteindelijk zelfgekozen en drastisch isolement. Daarnaast is er over het algemeen te weinig voeling met het tijdsgewricht waarin de jonge Ofélie leeft. Haar stem klinkt te veel als de stem van een jonge vrouw van nu. Er zijn te weinig elementen in de tekst die de lezer het gevoel geven dat hij zich tijdens die passages ergens in de jaren veertig of vijftig van de vorige eeuw moet bevinden. De ouders van Kay zijn opvoeders van deze tijd en de geboortescène van Kay, hoewel visueel erg vermakelijk door de overstromingen in het verloskwartier, lijkt zich net zo goed te kunnen afspelen in een hedendaags ziekenhuis. Niettemin verdient Kieuw het om te worden gelezen. Het is een boek om in te duiken en een tijdje in te verdwijnen.


Saskia Maaskant, Kieuw, Davidsfonds /Infodok Leuven, 2013, 231 p., € 19,95. ISBN 9789059085183

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswelp 2013

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri