Vanaf twaalf jaar

JEUGDBOEKEN NR. 4, APRIL 2017

Benny Lindelauf, Ludwig Volbeda (ill.): Hoe Tortot zijn vissenhart verloor

door Ine Muys

12+ - Met het zinderende oorlogstweeluik Negen open armen (2004) en De hemel van Heivisj (2010) veroverde meesterstilist Benny Lindelauf de harten van jongeren en volwassenen. Vooral het tweede deel werd veelvuldig bekroond, zowel door de vakjury’s van de Woutertje Pieterse Prijs en de Nienke van Hichtum-prijs als door de jongerenjury van de Dioraphte Literatuur Prijs. Nadrukkelijker dan in vorig werk staat in Hoe Tortot zijn vissenhart verloor (2016) de zinloosheid van de oorlog centraal.
 
‘Iedereen denkt altijd dat in tijden van oorlog niets zozeer gevreesd wordt als de vijand. Maar er is geen grotere verschrikking denkbaar dan het eigen leger. Vooral als dat leger honger heeft. Dan zijn de rapen snel gaar’. 
 
Als veldkok ten tijde van de Grote Oorlogen schuimt hoofdpersonage Tortot de ene na de andere wei af. Behalve een onverbiddelijke tartaarmachine is de oorlog vooral Tortots ‘goede en gulle werkgever’. Met bittere rapen of zure augurken weet hij de lekkerste gerechten op tafel te toveren, waarmee hij de soldaten gunstig stemt. Tortot meldt zich aan als een uitgekookte vakidioot, gewapend met gepeperde leugens en cynische zinsneden: 
 
‘Van Tortot werd gezegd dat hij het hart had van een vis op de bodem van de oceaan: ijskoud en berekenend’. 
 
Welk kamp hij bedient, maakt hem niet uit. Zolang het maar het winnende kamp is. Maar wanneer er plots een kindsoldaat in het augurkenvat opduikt, is de kok van zijn melk. Halve George, zo genoemd omdat hij op het slagveld beide benen kwijtraakte, verloor net als Tortot ook zijn broers in de strijd. Bijzonder is hoe de twee mannen elkaars groeiproces initiëren. George dient zowel zijn eigen straffe kost als die van Tortot te verteren. Daarnaast dwingt de jongeman de kok via een ‘vragenvuur’ tot mededogen en zelfinspectie. Tortot verdwaalt daartoe in recepturen en jeugdherinneringen, maar ook voor de lezer is het een opgave het overzicht te bewaren. 
 
Want behalve flashbacks schotelt Lindelauf  oorlogsanekdotes voor, doorspekt met tragikomische maar soms overbodige portretten van buitenissige bevelhebbers. Hierdoor raakt Tortots transformatie van koudbloedige vis tot gevoelsmens helaas overschaduwd. Lindelaufs stilistische vakmanschap doet de gebrekkige plot gedeeltelijk vergeten. In ironische maar toegankelijke bewoordingen schetst hij de banaliteit van de oorlog en bij uitbreiding de ijdelheid en ontvlambaarheid van de mens:

‘Het zou niet de eerste keer zijn dat een stad in brand gestoken was omdat iemand een wrat op zijn gezicht had’. 
 
Ook de talrijke voedingsmetaforen zijn wat mij betreft een voltreffer. Zo tracht de kok zijn kompaan tevergeefs in te tomen: ‘Je kon net zo goed proberen rijzend brood in zijn vorm te houden’. Tortot bestookt George  op zijn beurt met keukenwijsheden: ‘Hoe vaak heb ik nou al niet gezegd dat je voor het slapengaan een lepeltje suiker moet nemen? Zoet op de tong maakt zoet in het hoofd’.
 
Uiteindelijk voelt Tortot zich ‘moe als een aardappel in de wintergrond’. Het koksjargon maakt het oorlog voeren ten slotte duizelingwekkend tastbaar: 
 
‘Die avond bereidde [Tortot] een uitbundig feestmaal voor het hogere kader van zijn voormalige vijand. Hij hakte, hij mengde, hij maalde en hij stampte’. 
 
Uniek is bovenal Lindelaufs samenwerking met aanstormend tekenaar Ludwig Volbeda. Hij brengt de roman niet alleen op smaak met decoratieve illustraties van oorlogsbenodigdheden, maar trakteert de aandachtige kijker ook op visuele spitsvondigheid in zijn paginagrote zoekplaten. De priegelige maar kunstzinnig uitgewerkte pentekeningen haken daarenboven in op Lindelaufs absurdistische verteltoon. Volbeda weet de macht van de Keizerlijke Keizers in haar dubbelzinnigheid te vatten; zelfs de wereldkaart heeft de vorm van hun majestueuze profiel aangenomen. De illustraties voor Tortot leverden Volbeda een verdiende Boekenpauw-nominatie op. 
 
Ondanks de gekunstelde verhaalopbouw heeft ook deze stilistisch verfijnde coming of age-roman —waarin tekst en beeld meesterlijk op elkaar inspelen— het in zich om lezers van uiteenlopende leeftijden te bekoren. Hoe Tortot zijn vissenhart verloor is dan ook terecht genomineerd voor de Woutertje Pieterse Prijs 2017. 
 
Amsterdam : Querido 2016, 234 p. : ill. ISBN 9789045118369 

deze pagina printen of opslaan