Vanaf twaalf jaar

Joke Van Leeuwen: Waarom een buitenboordmotor eenzaam is

door Mirjam Noorduijn

12+ - 'We weten niet precies wanneer onze voorouders hun mond begonnen te gebruiken om woorden te zeggen die iets betekenden. De een beweert dat het bijna een miljoen jaar geleden is. De ander zegt honderdveertigduizend jaar. Het was in ieder geval onvoorstelbaar lang geleden.'
 
Dit komt citaat uit Waarom een buitenboordmotor eenzaam is, Joke van Leeuwens nieuwste "boek voor kinderen en andere mensen" over de historie, veranderingen en eigenaardigheden van de Nederlandse taal. Een taal, die, zoals Van Leeuwen terecht vermeldt, niet alleen in Vlaanderen en Nederland maar ook in Suriname en Zuid-Afrika wordt gesproken. En bovenstaande uitspraak klopt. We weten heel weinig over de vroegste tijd van de taal die vermoedelijk de vroegste tijd is van de homo sapiens sapiens: "Latijn voor de wetende wetende mens, hoewel die mensen nog niet echt veel wisten, want er was zoveel nog niet begonnen, dus hoe konden ze dat al weten".
 
Deze uitleg typeert de veelgeprezen Van Leeuwen, bekend vanwege haar fantasierijke en humorvolle goochelkunsten met taal en tekeningen in geestige (beeld)verhalen als Deesje, Iep!, Kukel en Kweenie, die ondanks de gebrekkige kennis over de ontstaansgeschiedenis van taal toch een knappe poging doet het een en ander betreffende het Nederlands inzichtelijk te maken. Zo legt Van Leeuwen uit waarom we geen zeventigduizend letters hebben, dat 'weten wist wordt, maar meten niet mist', wat een ezelsbruggetje is, dat Middelnederlands nogal verschilt van het huidige Nederlands en hoe letters proeven en hun klanken klinken. De karakteristiek van de letterklanken beschrijft en illustreert Van Leeuwen doeltreffend: de letter-illustraties weerspiegelen de daaronder geschreven uitleg zodanig dat je automatisch hardop alle klanken uitprobeert.
 
Zoals in veel boeken van Van Leeuwen is het samenspel tussen tekst, beeld en typografie fascinerend, doordacht en doeltreffend. Alle voorbeelden in Van Leeuwens tekst zijn verhelderend blauw gedrukt. En typische 'Van Leeuwen tekeningen' van gepersonifieerde cijfers verduidelijken bijvoorbeeld de uitleg van gekruist-, gebroken en -gepaard rijm. (Een rode Één en Twee lopen hand in hand, gevolgd door een groene Drie en Vier. Tezamen beelden zij het rijmschema aabb uit.) De woorden kunnen niet zonder de illustraties die op hun beurt niet zonder de tekst kunnen.
 
Een aantal hoofdstukken hebben buitengewoon intrigerende, prikkelende titels: 'Waarom hagelslag vroeger niet lekker was', 'Hoe een mannetje een vrouwtje kan worden' en 'Waarom macht mag en magt niet'. Laatstgenoemde vertelt over de vele spellingshervormingen. Over veranderingen en regels die niet altijd even logisch zijn, maar toch wel erg handig. "Want as idereen opsreef wattimaar wauw opsreiven, zouw huttun inchuwwikkuldu toestant wordun". Kan je kinderen nog makkelijker overtuigen van de noodzaak van een juiste spelling?
 
Het meest intrigerend is echter de titel van het boek. Wie wil er nu niet weten waarom een buitenboordmotor eenzaam is? Van Leeuwens originele beschrijving van de treurige lotsbestemming van de buitenboordmotor maakt haar boekje alleen al de moeite waard en uniek in zijn soort.
 
"Ik kan op 96 bladzijden natuurlijk lang niet alles vertellen over het Nederlands", schrijft Van Leeuwen verontschuldigend in haar verantwoording. Toch slaagt ze erin een heleboel wél te vertellen en toont ze prachtig middels tekst en beeld hoe de Nederlandse taal leeft en voortdurend verandert: Hoe jammer het is dat het 17de-eeuwse 'opbobberen' (tevoorschijn komen), 'hoddebakkis' (praatjesmaker) en 'neskebollig' (gek) zijn verdwenen, hoe mooi het is dat Vlamingen nog 'wenen' en in de gymzaal op 'turnpantoffels' lopen, hoe noorderlingen vreselijk kunnen emmeren en hoe 'Nelli plaatst op 'n parterretrap 'n pot staalpillen' in zijn geheel van voren naar achteren kan worden gelezen.
 
Joke van Leeuwen is erin geslaagd een buitengewoon boeiend boek te concipiëren over de schoonheid en complexiteit van de Nederlandse taal. Dit boek hoort thuis in elke bibliotheek.  
 
Joke Van Leeuwen: Waarom een buitenboordmotor eenzaam is, Ons Erfdeel, Rekkem 20014, 94 p. ISBN 9789079705207
 
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswelp 2004 

deze pagina printen of opslaan