Vanaf negen jaar

Maurice Maeterlinck: Slot

door Els Van Steenberghe

9+ - In 1894 schreef Maurice Maeterlinck, de enige Belg die ooit bekroond werd met de Nobelprijs Literatuur, het meesterlijke La Mort du Tintagiles. De toneeltekst is sterk symbolistisch gekleurd (eigen aan de tijd waarin hij geschreven werd...) maar is toch een uiterst helder en compact verhaal -- een sprookje eigenlijk -- dat de jeugdigheid bezingt maar tegelijkertijd het zware verlies van die jeugdigheid verbeeldt.
 
In het verhaal wordt het jongetje Tintagiles om een duistere reden per schip naar het verlaten eiland gebracht waar zijn zussen -- Ygraine en Belangère -- en hun oude metgezel Aglovale verblijven. Ze leven er eenzaam, opgejaagd als groot wild en vooral erg ongelukkig over de heersende koningin -- de moeder van hun moeder – die zich verschanst in een diepduister, vervallen kasteel. De oude koningin wordt in de tekst als een niet te benoemen of te beschrijven kwaad geschetst. De figuur is eerder een dreigende sfeer die Tintagiles en zijn zussen constant op de hielen zit. De ouderdom, de koningin, aast op de frisse jeugdigheid, Tintagiles. Ze zal de jongen uiteindelijk ook in haar wurgende handen krijgen.
 
Het jeugdtheatergezelschap Laika -- en met name regisseur Bart Van den Eynde -- besloot om dit even mooie als gruwelijke verhaal voor negenjarigen te ensceneren. Men wilde het stuk opvoeren voor de zieltjes waar de oude koningin op jaagt: kinderlijke zielen gretig naar leven en weten, met harten vol verlangen. Onder het motto "goed begonnen, is half gewonnen" werd Bart Moeyaert, die zich op vele literaire terreinen in positieve zin te onderscheidt, uitgenodigd om Maeterlincks stuk te vertalen én tevens helder verstaanbaar te maken voor alle mensen vanaf negen jaar.
 
Moeyaert deed zijn reputatie alle eer aan. Meer zelfs, met dit pareltje vertaalwerk verruimt hij doodleuk de definitie van "vertalen". Vertalen is acteren met een pen, zo blijkt uit Slot, een titel die verwijst naar het duistere kasteel waar de ramp plaatsvindt maar evengoed naar het afwezige sleutelgat in de deur die de gevangen Tintagiles van Ygraine scheidt.
 
Vertalen is de woorden van iemand anders zo integer mogelijk vertolken . Het is niet, zoals acteurs dit doen, vertolken met een stem en een lichaam maar het is een rol vertolken met een pen en de woorden van een andere taal. Vertalen is zoeken naar de juiste woorden die het oorspronkelijke gevoel, de intentie van de vertaalde auteur, zo oprecht mogelijk communiceren naar een publiek. Zo beschouwd blijkt Moeyaert een meesterlijke acteur. Hij verandert Maeterlincks woorden niet maar interpreteert en actualiseert ze. Zijn interpretatie, zijn licht bijkleuren en bijschaven van de woorden, verleent Maeterlincks tekst een onovertroffen, herkenbare helderheid in vorm én inhoud. Moeyaert gaf de tekst een directheid en ernst mee die eigen zijn aan onze tijd maar ook typisch zijn voor het werk van Moeyaert.
 
Moeyaert speelt niet met adjectieven, verkleinwoorden en andere vocabulaire tierlantijnen maar zoekt telkens -- ook in zijn vertaalwerk -- naar krachtige en bondige formuleringen. En dat was ook het streven van Maeterlinck. De stilistische verbondenheid tussen beide auteurs, verklaart (gedeeltelijk) de sublieme kwaliteit van deze vertaling.
 
Zo'n tekst schept hoge verwachtingen. Hoe gaan regisseur en acteurs hier mee om? De voorstelling viel buiten verwachting flink tegen. Men koos ervoor om de oude man tot een grootvader te maken (zonder in de voorstelling verder iets mee te doen) en om Ygraine en Tintagiles door twee zeer jonge aspirant-acteurs te laten vertolken: Anna Vercammen en Tim David. Het resultaat was een voorstelling veel sfeer had maar er niet in slaagde om de diepere verhaalinhoud op te roepen.
 
De scenografie (Geert Peymen) en bijzondere lichtregie (Arne Lievens) maakten samen met de muziek van Charo Calvo de oude Thierry-liftenfabriek (waar de voorstelling speelde) tot een bijzonder mysterieus decor. Een dergelijke portie scenografische mysteriositeit vereist echter een heldere, concrete verhaalinterpretatie, maar die ontbrak.
 
De acteurs slaagden er niet in om het gevoel en de intentie van het verhaal communiceren naar het publiek, iets waar Moeyaert in zijn tekst wel feilloos in slaagde. Het was alsof de acteurs woorden uitspraken waarvan de betekenis hun volkomen vreemd was. Het lijkt alsof de theatermakers trachtten een andere, abstracte sfeer te creëren om zo alle inhoudelijke lagen van dit symbolistische verhaal aan te raken. Maar daardoor verzoop men in abstractie, en werd het geheel bijna onverstaanbaar.
 
Als je de tekst leest, speelt zich in je hoofd een veel rijkere en mooiere voorstelling af; een voorstelling die aanzet tot nadenken over graag zien en bang zijn; over jong zijn en zich oud voelen. Slot is meer dan het begin van een herwaardering van Maeterlincks stuk. Deze tekst stimuleert ook de waardering van de theatertekst als autonoom literair genre.
 
Maurice Maeterlinck: Slot, Bebuquin, Antwerpen 2005, 43 p. ISBN 9789075175271. Vertaling van La mort de Tintagiles door Bart Moeyaert. Distributie EPO
 
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswelp 

deze pagina printen of opslaan