De cirkel van het leven en het verhaal sluiten met het vijfde deel, 'OnzeLieve Vrouwetijd'. Na de beschuldiging van hekserij, belanden Aleid enPapinette in de gevangenis. Papinette belooft dat haar dochter eenOnze-Lieve-Vrouwekind zal worden als ze vrij komen. Dat betekent dat zij, netals zijzelf, acht jaar in het blauw gekleed zal lopen. De cirkel is inhoudelijken structureel rond. Ze worden gered door Antoon en de Beeldenstorm. In hetnawoord verwijst Dieltiens gedetailleerd naar haar inspiratiebronnen, met o.m.een lijst van schilderijen uit de 16e eeuw.   Het thema, de kracht van eenvrije vrouw, in het motto aangebracht in het gedicht van Anna Bijns, isovertuigend uitgewerkt. Papinette gedraagt zich als en groeit uit tot eenonafhankelijke vrouw. Het historische kader, de strijd tussen de katholieken(Filips II) en de reformanten, speelt een beduidende rol in Papinettes leven.De bewustwording van sterke vrouwen in een tijd waarin dit allesbehalvevanzelfsprekend was, creëert een interessant spanningsveld.  
Papinette overtuigt als ik-figuur. De gulzigheid en gretigheid die ze alals baby uitstraalde, bepaalt de loop van het verhaal. Ook al is ze pas 15, naarde normen van die tijd was ze een volwassen vrouw. Aleid wordt bekeken via deblik van haar dochter. Aanvankelijk is ze de mooie, trotse vrouw op wiePapinette trots is, Anna Bijns waardig. Zij steunt Papinette om evenonafhankelijk als zijzelf te worden. Later, wanneer ze in ongenade valt, kerende rollen om. Papinette moet haar nu steunen. De verbondenheid van moeder endochter, en het proces van zich losmaken, zijn thema's die Dieltiens in haarvorige roman, De zomer van gisteren en pudding, ook al aanboorde.
  Ook de anderepersonages zijn kleurrijk in hun tijd uitgetekend. Voorop staan de voedsters,met hun bijgeloof en hun sterke en zwakke kantjes, maar ook de heer Arnoldus enzijn zure vrouw zijn zo van een 16e-eeuws schilderij geplukt.   Papinette is waarschijnlijkDieltiens tot nu toe barokste roman. De overvloed aan beelden en vergelijkingendoet je af en toe naar adem happen. Dat overladen gevoel weegt vooral in hettweede deel, 'Melktijd'. Maar ook al rollen de beelden ongelimiteerd uit haarpen, ze zijn functioneel en aan de tijdsgeest aangepast: "mijn moeder wasgroot en sterk en haar armen hadden dezelfde schoonheid en kracht als deachterpoten van een pinksterkalf." Liedjesteksten, het meten van de tijdaan de heiligenkalender en de dominerende invloed van het bijgeloof, deverwijzingen naar recepten en naar geuren, de aangepaste taal ( een"slaapmand", "geboeleerd" met de duivel, "haar baaienrok"...), het oproepen van de sfeer op het neerhof, het hof zelf en het schildersateliercreëren een rijke sfeer en geven de roman de allure van eenhistorisch-volkskundige roman.   De expliciete boodschap die vooral in Olrac en Audeaanwezig was, blijft in Papinette achterwege. De roman geeft welimpliciet een boodschap mee over de waarde van een sterke, vrije vrouw, met demoeder- dochterrelatie als constante grondtoon. De intrinsieke spanning waar dementale groei van Papinette toe leidt, biedt een waardevol herkenningspunt voorjongeren en dit thema geeft deze roman van Dieltiens, die vooral een uitbundigeode is aan haar Antwerpse roots, een verdiepend facet.   Kristien Dieltiens: Papinette,Clavis, Hasselt 2009, 239 p. ISBN 9789044809503   Oorspronkelijk verschenen in DeLeeswelp 2009 " />

Vanaf twaalf jaar

Kristien Dieltiens: Papinette

door Jet Marchau

12+ - Kristien Dieltiens bewijst met haar jongste jeugdroman dat ze van vele markten thuis is. Papinette is, na Olrac (2000), Aude (2005) en Candide (2007) haar vierde historische roman. De stille pijn van Luca (2005), de veel geprezen en bekroonde roman over de Balkanoorlog, lichten we nog even uit dit rijtje. Roos en Anders, (Clavis, 2009) een speels pestverhaal, bevestigt haar betrokkenheid bij kinderleed.
 
Papinette
speelt zich af in het Antwerpen van de 16de eeuw, tegen het woelige decor van de Beeldenstorm. Het verhaal volgt chronologisch in de middeleeuwse cyclus, na Olrac, Aude en Candide. De heksenvervolgingen waar Papinette de dupe van wordt, zijn in Aude al aangekondigd. Toch loopt er geen reële rode draad tussen Papinette en haar middeleeuwse leeftijdsgenoten. Raakpunten zijn er wel: ze delen de status van verschoppeling en het zijn allemaal vechters. Typische protagonisten van Dieltiens dus. De nieuwe locatie is veelzeggend. Terwijl Candide zich blindelings een weg baant door de Brugse steegjes, brengt Dieltiens met Papinette een liefdevolle groet aan haar geboortestad, die even kleurrijk is als het warme schilderij van haar thuisstad Brugge in Candide. Beide romans kun je a.h.w. als een handleiding voor een stadswandeling gebruiken.
 
Papinette
start met de 15-jarige Papinette die haar tweeling de borst geeft. Zij is beschuldigd van hekserij en wacht op haar berechting. In die wachttijd kijkt ze achterom en vertelt in gedachten haar verhaal aan haar kinderen. Papinettes moeder, de veensteekster Aleid, werd na een dijkbreuk die het gehucht Oosterweel van de kaart veegde, tewerkgesteld als melkmeisje en wasvrouw bij "saaihandelaar" Arnoldus in Ekeren. Daar wordt Papinette als onecht kind van een leurder geboren. Zoals de andere onechte kinderen -- "gevonden tussen de kolen" --, wordt ze vlot in het huishouden opgenomen. Zij brengt er het grootste deel van haar leven door, beschermd en gesteund door de andere meiden en knechten.
 
Net als haar moeder is Papinette een mooie en trotse vrouw. Dit is zeer tegen de zin van Anna, de extreem godvruchtige vrouw van heer Arnoldus. Aleid brengt immers veel hoofden op hol, en dan vooral dat van heer Arnoldus zelf. Hij kiest trouwens moeder en dochter uit om als model te poseren voor de schilders op zijn atelier. Papinette wordt door haar moeder opgeleid tot een uitstekende kokkin. Haar kennis van kruiden en lekkere gerechten gebruikt ze later om de norse Anna te verschalken en haar zoon Antoon te verleiden. Door zijn briefjes te ontcijferen en de letters met bonen na te maken, leert ze zichzelf lezen.
 
Uiteindelijk bereikt vrouwe Anna dat Aleid en Papinette in ongenade vallen. Zij laat de vier pauwen, de trots van haar man, slachten en door Aleid en Papinette bereiden, wat de toorn van Arnoldus wekt. Moeder en dochter worden verbannen: moeder naar een klooster en Papinette naar het huishouden van een jonge schilder. Nog één keer mogen ze voor Arnoldus koken, op een groots feest ter ere van de inwijding van zijn nieuwe huis in Antwerpen. Die nacht sterft heer Arnoldus. Vergiftigd, zo zegt Anna, en wel door de twee "heksen" die de maaltijd kookten: Aleid en Papinette.
 
Dankzij Antoon worden ze min of meer behoorlijk behandeld. In hun gevangenschap krijgen ze wekelijks bezoek van Anna Bijns, die hen haar verzen over vrije vrouwen voorleest en hen op de hoogte houdt van het reilen en zeilen in Antwerpen. De Beeldenstorm leidt uiteindelijk de aandacht van hen af en zowel moeder als dochter komen vrij. Moeder gaat in dienst van een priester en sterft ten slotte tijdens de Beeldenstorm onder een brandende balk. Papinette wacht tot op de laatste bladzijde op haar bevrijding.
 
De cirkel van het leven

Papinette heeft een cirkelstructuur. Na een korte inleiding volgen vier grote delen, met symbolische namen die verwijzen naar een episode uit Papinettes leven. Het eerste deel, 'Onze-Lieve-Vrouwetijd', fungeert als inleiding. Vanuit haar gevangenschap bekijkt Papinette de Ommegang van Onze Lieve Vrouw terwijl ze haar tweeling de borst geeft. Ze wacht op haar verdict en kondigt haar levensverhaal aan. In het gedetailleerde, barokke 'De Melktijd', haalt Papinette herinneringen aan haar kindertijd op. De 'Bonentijd', betekent het einde van het onbekommerde leven. Papinette groeit. Ze leert koken, ontdekt de seksualiteit, leert zichzelf lezen. De reformatie en de dreiging van de oproer komen dichterbij. Heer Arnoldus, tegenstander van Filips II en sympathiserend met de anabaptisten, speelt een gevaarlijk spel. Hij brengt Aleid en Papinette naar zijn schildersatelier. In 'Kersentijd', maakt Papinette zich verder los van haar moeder. Arnoldus blijft met vuur spelen en de strijd tussen hem en zijn katholieke vrouw laait hoog op. Het leidt tot een scheiding van tafel en bed. Papinette gaat kersen plukken met Antoon. Hij wordt naar een jezuïetencollege verbannen en Papinette voelt hoe het tij keert. Het leven wordt saai en triest. Tot Antoon opnieuw verschijnt en Papinette eindelijk ervaart wat "de hemel" is.
  <br /> De cirkel van het leven en het verhaal sluiten met het vijfde deel, 'Onze Lieve Vrouwetijd'. Na de beschuldiging van hekserij, belanden Aleid en Papinette in de gevangenis. Papinette belooft dat haar dochter een Onze-Lieve-Vrouwekind zal worden als ze vrij komen. Dat betekent dat zij, net als zijzelf, acht jaar in het blauw gekleed zal lopen. De cirkel is inhoudelijk en structureel rond. Ze worden gered door Antoon en de Beeldenstorm. In het nawoord verwijst Dieltiens gedetailleerd naar haar inspiratiebronnen, met o.m. een lijst van schilderijen uit de 16e eeuw.
 
Het thema, de kracht van een vrije vrouw, in het motto aangebracht in het gedicht van Anna Bijns, is overtuigend uitgewerkt. Papinette gedraagt zich als en groeit uit tot een onafhankelijke vrouw. Het historische kader, de strijd tussen de katholieken (Filips II) en de reformanten, speelt een beduidende rol in Papinettes leven. De bewustwording van sterke vrouwen in een tijd waarin dit allesbehalve vanzelfsprekend was, creëert een interessant spanningsveld.
 <br /> Papinette overtuigt als ik-figuur. De gulzigheid en gretigheid die ze al als baby uitstraalde, bepaalt de loop van het verhaal. Ook al is ze pas 15, naar de normen van die tijd was ze een volwassen vrouw. Aleid wordt bekeken via de blik van haar dochter. Aanvankelijk is ze de mooie, trotse vrouw op wie Papinette trots is, Anna Bijns waardig. Zij steunt Papinette om even onafhankelijk als zijzelf te worden. Later, wanneer ze in ongenade valt, keren de rollen om. Papinette moet haar nu steunen. De verbondenheid van moeder en dochter, en het proces van zich losmaken, zijn thema's die Dieltiens in haar vorige roman, De zomer van gisteren en pudding, ook al aanboorde. <br /> 
Ook de andere personages zijn kleurrijk in hun tijd uitgetekend. Voorop staan de voedsters, met hun bijgeloof en hun sterke en zwakke kantjes, maar ook de heer Arnoldus en zijn zure vrouw zijn zo van een 16e-eeuws schilderij geplukt.
 
Papinette
is waarschijnlijk Dieltiens tot nu toe barokste roman. De overvloed aan beelden en vergelijkingen doet je af en toe naar adem happen. Dat overladen gevoel weegt vooral in het tweede deel, 'Melktijd'. Maar ook al rollen de beelden ongelimiteerd uit haar pen, ze zijn functioneel en aan de tijdsgeest aangepast: "mijn moeder was groot en sterk en haar armen hadden dezelfde schoonheid en kracht als de achterpoten van een pinksterkalf." Liedjesteksten, het meten van de tijd aan de heiligenkalender en de dominerende invloed van het bijgeloof, de verwijzingen naar recepten en naar geuren, de aangepaste taal ( een "slaapmand", "geboeleerd" met de duivel, "haar baaien rok"...), het oproepen van de sfeer op het neerhof, het hof zelf en het schildersatelier creëren een rijke sfeer en geven de roman de allure van een historisch-volkskundige roman.
 
De expliciete boodschap die vooral in Olrac en Aude aanwezig was, blijft in Papinette achterwege. De roman geeft wel impliciet een boodschap mee over de waarde van een sterke, vrije vrouw, met de moeder- dochterrelatie als constante grondtoon. De intrinsieke spanning waar de mentale groei van Papinette toe leidt, biedt een waardevol herkenningspunt voor jongeren en dit thema geeft deze roman van Dieltiens, die vooral een uitbundige ode is aan haar Antwerpse roots, een verdiepend facet.
 
Kristien Dieltiens: Papinette, Clavis, Hasselt 2009, 239 p. ISBN 9789044809503
 
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswelp 2009 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri