Vanaf twaalf jaar

Peter van Gestel: Winterijs

door Marit Vermeulen

12+ -- In 1998 kreeg de Nederlandse auteur Peter van Gestel de Gouden Uil voor Mariken, een verhaal dat geïnspireerd was op het middeleeuws mirakelspel 'Mariken van Nieumeghen'. Mariken steeg steil boven de gemiddelde (jeugd)roman uit door de levendige typering van een kind dat onbevangen en wijs de wereld in kijkt en onder invloed daarvan een persoonlijke evolutie doormaakt. Daardoor ontstond een wereld vol dynamiek en emotie die bij momenten echter leek dan het leven zelf.
 
Alle doden zijn er nog
Leverde Mariken een intense leeservaring op, Winterijs de nieuwe roman van Peter van Gestel doet dat nog meer. Door consequent vanuit de 10-jarige Thomas mensen en situaties te bekijken en beleven, kon de auteur nog dieper in de ziel van jonge en oude mensen binnendringen. Volwassenheid is een term zonder betekenis met betrekking tot dit verhaal, want de 10-jarige Thomas is tegelijk zo oud en jong, zo sterk en kwetsbaar dat elk mens zich moeiteloos met hem kan identificeren en met hem kan communiceren. Je voelt je uitgenodigd om met hem terug te blikken op die belangrijke winter vlak na de Tweede Wereldoorlog. Een periode waarin alles en iedereen zijn plek nog moet vinden na jaren van wreedheid en ontbering, een periode waarin iedereen nog bezig is met kiezen tussen accepteren en afwijzen van wat hoe dan ook nooit helemaal voorbij zal zijn. Een ijzige periode ook waarin nog niet helemaal duidelijk is of er dooi zal intreden in de bevroren emotionele toestand waarin sommige mensen zijn beland.
 
Thomas woont samen met zijn vader, een man die zich aan de hardheid van de dagelijkse realiteit onttrekt door een boek te schrijven. Moeder is kort na de oorlog gestorven en met haar is de stevigheid verdwenen die Thomas en zijn vader nodig hebben. Van Gestel evoceert een stevige gezinsconstellatie, waardoor de leegte die ontstaat na de dood van de moeder bijna tastbaar is, het maakt de zwijgzaamheid van de vader over dit onderwerp bijzonder schrijnend. Thomas probeert de leegte vorm en inhoud te geven: "Ik sliep niet en dacht: wat is dood precies? Dood is geen donker. Als je je ogen dichtdoet, is het donker, maar naar dat donker kun je kijken. Dood is niets, ook geen donker. Maar wat is niets? In een leeg doosje zit niets. Als je een leeg doosje opent, kun je dan het niets zien? Ja, dat kan. Niets bestaat. Alle doden zijn er nog". Doorheen het verhaal wordt duidelijk dat deze gedachte klopt als een bus, "alle doden zijn er nog" en de zwijgzaamheid die de volwassenen als een soort verdwijntruc hanteren, vergroot de eenzaamheid maar verzacht de pijn niet.
 
De gevoelige Thomas die door de omgang met zijn breekbare vader feilloos aanvoelt wanneer je moet slaan of strelen om de ander naar je toe te halen, sluit vriendschap met zijn leeftijdgenoot Piet Zwaan. Ook Piet (door zijn familie Piem genoemd) wordt gesmoord in een deken van zwijgen en beschermen. Zijn halve familie is kapotgemaakt in vernietigingskampen, de joodse identiteit waarvan hij zich eerder nauwelijks bewust was, wordt er elke dag sterker door bekrachtigd, zijn nichtje Bet verwoordt dat glashelder: "Ze zei: ze hebben ze vermoord, Piem, ze zijn dood, jouw pappa en mamma en mijn pappa. [...]. Bet zei ook: je bent een jood, Piem, na deze oorlog ben je je hele leven een jood, ik ook. Weet je, Thomas, Bet is half joods, maar ze zei: mijn vader zit nu helemaal in me, voor altijd, daarom ben ik een anderhalve jood. Ik begreep er niets van, ik begreep niet waarom ze mijn vader en moeder en de vader van Bet dood hebben gemaakt".
 
Peter van Gestel maakt via de interactie tussen Thomas en Piet en nichtje Bet duidelijk welke impact het verleden heeft op het heden en op de toekomst van een mens. De kinderen vinden geen troost of steun bij de volwassenen en worstelen met eenzaamheid en schuldgevoelens. Ze proberen zichzelf te redden door de waarheid onder ogen te zien en met humor draaglijk te maken. De figuur van Thomas heeft het effect van een heldere ster in het sombere, verminkte gezin Zwaan waar iedereen vastgeklonken zit aan zijn verdriet en manhaftig probeert dat van de ander niet te beroeren. Thomas spreekt uit wat verzwegen werd, stelt vragen over wat heimelijk gekoesterd wordt en je ziet Bet en Piet ontdooien. Behoedzaam, want door de intredende dooi zet het verleden des te scherper zijn klauwen in het heden. Dat geldt ook voor Thomas die van Piet de erkenning krijgt voor zijn eigen verdriet over de dood van zijn moeder en de communicatieproblemen met zijn vader. Uit de erkenning van hun gevoelens putten de drie een soort kracht die volwassenen nauwelijks nog op kunnen brengen.
 
Winterijs is een ongemeen sterk verhaal. Het is krachtig en sober geschreven, haarscherpe beelden zetten zich vast in je geheugen, filosofische uitspraken dwingen tot reflectie, de personages zijn mensen geworden met wie je 250 bladzijden lang lief en leed deelt en wier pijn je ook weerspiegeld vindt in de mensen uit je eigen omgeving. Winterijs laat geen ruimte om de kindertijd als een rooskleurig universum te beschouwen. Leven doet pijn, van bij de geboorte, maar in de erkenning van die pijn ligt veel troost vervat.
 
Peter van Gestel: Winterijs, De Fontein, Baarn 2018, 250 p. ISBN 9789026145285. Distributie VBK België
 
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswelp 

U kunt de volledige tekst lezen in .

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri