Vanaf negen jaar

JEUGDBOEKEN NR. 6, JUNI 2020

Annemarie van den Brink, Suzanne Wouda, Steef Liefting (ill.): Oorlog in inkt

door Henk van Viegen

10+ - Het is ruim voor de herdenking van 75 jaar bevrijding verschenen, dit interessante en originele jeugdboek over de Tweede Wereldoorlog, maar het gaat de rest van het jaar ook prima mee. Steeds blijkt dat het onderwerp jonge lezers weet te boeien. Er zit een hoop herhaling in de markt: alwéér de hongerwinter, alweer de gang naar en de dood in een concentratiekamp, alweer een verbroken vriendschap. Regelmatig meent de auteur ook dat het onderwerp op voldoende sympathie kan rekenen, en dat er niet al te veel aandacht besteed hoeft te worden aan de literaire kwaliteit.
 
De twee auteurs, Van den Brink ervaren op het gebied van de non-fictie, Wouda als auteur van vooral historische romans, weten op het punt van originaliteit en kwaliteit wel te overtuigen. Dat zit ’m vooral in de aanpak. Anne Frank kent nagenoeg iedereen wel. Toen ze hoorden dat er in het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) een grote hoeveelheid verslagen en dagboeken was te vinden, zagen ze de mogelijkheid meer te bieden dan het overbekende. Het resultaat is een interessante selectie van verschillende documenten die samen een goed beeld geven van hoe tieners (de dagboekenschrijvers zijn tussen de 10 en de 18 jaar) de oorlog moesten zien door te komen. En dus hebben we nu ook dagboekfragmenten van Henk, Yvonne, Annie, Jeanne, Hans, George, Suze, Felix, (nog een) Henk, Corri, Carla, Jan, Chris en Lineke.
 
Het was uiteraard onmogelijk om complete stukken uit de veertien geselecteerde dagboeken op te nemen. Dan zou er immers voortdurend van alles uitgelegd moeten worden wat een dagboekschrijver uit zichzelf nooit zou doen. Elk hoofdstuk geeft dus een gecondenseerde, navertelde ‘versie’, voorafgegaan door een stukje geschiedenis. De twee auteurs namen er allebei zeven voor hun rekening.
 
De volgorde is vooral gebaseerd op de tijd. Het eerste verhaal (‘Een zee van vuur’) behandelt het bombardement op Rotterdam; het wordt gevolgd door een verslag van een meisje dat met haar gezin naar Engeland weet te vluchten. Op de boot zit ook de Nederlandse regering. Allebei mei 1940. Daarna volgen geschiedenissen van een meisje met NSB-ouders, dat lid is van de Jeugdstorm en, schril contrast, een meisje dat haar joodse hartsvriendin verliest.  
 
Deze dagboeken eindigen al in ’42 en ’43. De overige verhalen spelen vooral in de jaren ’44 en ’45, met vaak een behoorlijke spanning als de oorlog voorbij lijkt te zijn, maar dat niet is. Dit speelt onder andere in de episode over de poging van de geallieerden Arnhem te veroveren en in de twee verhalen die gaan over de situatie in Nederlands-Indië, in de Jappenkampen. Het slot van bijna alle verhalen is positief: de ‘schrijvers’ maken de bevrijding mee, en leven in de meeste gevallen ook nog ten tijde van de verschijning van dit boek (en konden nog geïnterviewd worden).
 
Het minst voorkomend in de jeugdliteratuur met de Tweede Wereldoorlog als onderwerp lijken me de stukken over werken op het land, en het voortdurende verhuizen van boerderij naar boerderij (‘In het hol van de leeuw’) en het onderduikersleven in de mijnen van Zuid-Limburg (‘In het diepste geheim’).
 
De vormgeving leunt op de kleur blauw. Blauw domineert bij voorbeeld het omslag (met alleen rood voor het woord oorlog) en de schutbladen. De geschiedenisstukjes voorafgaand aan de navertellingen, en de epilogen daarvan, hebben een blauwe letter, wat ook geldt voor een woord in de verhaaltekst dat uitleg verdient. Die uitleg vind je in de woordenlijst achterin. De eenvoudige, getekende illustraties zijn begeleidend, en beperken zich meestal tot een voorwerp uit het verhaal (een trein, een wapen, een vliegtuig, een radio, een boterham), meestal vergezeld van een vogel. Soms is er een verband (vogels die lijken weg te vluchten voor vliegtuigen), in een enkel geval is het effect grappig: een vogeltje dat lijkt te luisteren naar Radio Oranje.
 
Alles bij elkaar een verrassende aanvulling op de enorme hoeveelheid jeugdliteratuur over de Tweede Wereldoorlog. Je kunt natuurlijk zeggen: van elk verhaal is met een beetje moeite wel ergens iets over het onderwerp daarin te vinden in de jeugdliteratuur. Het joodse vriendinnetje dat weggevoerd wordt, het foute kind, het kampleven, de honger in de oorlogswinter. Maar de kracht zit in de veelkleurigheid, de vele manieren waarop de tieners zich een weg naar de bevrijding baanden. De schrijfsters zorgen er daarbij voor dat je als lezer dicht op de huid zit van de hoofdpersonages, wat zorgt voor spanning en de mogelijkheid je te identificeren. Het gevolg is dat je de ik van een dagboek niet mist en toch de dagelijksheid ervaart.
 
Een kleine kanttekening. Onnodig is volgens mij de zwaar moralistische en slechts ten dele kloppende slotzin van de inleiding (‘Wij zijn blij als je door dit boek beter begrijpt wat er kan gebeuren als mensen zichzelf meer waard vinden dan een ander’). Zoals de auteurs daarvoor zo treffend zeggen: je beseft na het lezen van dit boek ‘hoeveel kanten er aan een oorlog zitten. En ook hoe bepalend de plek is waar je woont en welke invloed het gezin heeft waarin je opgroeit.’ Daarmee hadden ze beter kunnen eindigen.
 
Annemarie van den Brink, Suzanna Wouda, Steef Liefting (ill.): Oorlog in inkt, Ploegsma, Amsterdam 2020, 207 p. : ill. ISBN 9789021680170. Distributie Standaard Uitgeverij 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri