Peuters en kleuters

JEUGDBOEKEN NR. 6, APRIL 2016

Kitty Crowther: Jan Toorop - Het lied van de tijd

door An-Sofie Bessemans

5+ - In de reeks ‘kunstprentenboeken’ van het Gemeentemuseum Den Haag in samenwerking met uitgeverij Leopold luidt de jongste titel Jan Toorop - Het lied van de tijd. Zoals het concept eerder al hedendaagse prentenboekenmakers als Ingrid Godon, Marije Tolman en Daan Remmerts de Vries aan de slag liet zien met het oeuvre van meesters als Caillebotte, Ensor en Kandinsky, krijgen we hier de wereld van Toorop gepresenteerd door het potlood en de pen van Kitty Crowther - en wat een stempel weet ze te drukken!   
Het Belgische dubbeltalent (geboren uit een Zweedse vader en een Britse moeder) verbinden aan Toorop, een Nederlander van Javaanse oorsprong, die er in zijn tijd (1858-1928) een nauw contact met kunstenaars en schrijvers van allerlei nationaliteiten op nahield, lijkt na lectuur van dit boek de vanzelfsprekendheid zelve. Crowther slaagt erin het levensverhaal van Toorop op een manier te vertellen die zowel kinderen als volwassenen kan aanspreken. Op amper anderhalve bladzijde woorden houdt ze de balans tussen biografische feiten en sfeer, tussen voor jonge lezers concrete beelden en raadselachtige vraagtekens. Zo lees je onder meer: ‘Toen Jan elf was, werd hij helemaal alleen op een grote boot naar Nederland gestuurd, om een goede opleiding te volgen’. Maar ook:
 
‘Er werd verteld dat zijn moeder een Javaanse prinses was, en zijn vader een ridder. Er werd ook verteld dat dat een leugen was. [...] De bioscoop bestond nog niet. Maar wel een prachtig schaduwspel, waarin de vormen van wajangpoppen oeroude mysterieuze verhalen vertelden. Over goden, koningen en koninginnen, prinsen en prinsessen, en gevechten die nooit leken te eindigen.’
 
Op slechts enkele minuten voorleestijd mengt ze wat we weten over het leven van Toorop met scènes die steuntjes bieden bij het bekijken en situeren van zijn werk: de invloed van zijn jeugd in Indonesië, het symbolisme (‘Een tekening is als een horizon: er ligt altijd iets achter.’), goed en kwaad… <br /> 
Het beknopte verhaal maakt je ontzettend nieuwsgierig naar Toorops werk; voor zover de tekeningen van Crowther dat natuurlijk al niet lang hadden gedaan. In haar prenten herkennen we figuren en landschappen uit schilderijen van Toorop, die ze verweeft met beeltenissen van de schilder zelf. Ze suggereert een verhaal in illustraties waarin Toorop zelf het hoofdpersonage is, en waarin hij bijgestaan wordt door twee prinsessen of beschermengelen, die hem door het water en over het land, door chaos en duisternis leiden naar het licht, naar een wereld van allerlei kleuren.
  <br /> Wie vertrouwd is met Toorops werk of het door dit prentenboek gaat verkennen, vindt in Het lied van de tijd uiteraard een schat aan visuele referenties. Het fijne is dat Crowther daar - zoals je van deze Astrid Lindgren Memorial Awardwinnares mag verwachten - op een heel eigen manier mee speelt. Ze herhaalt bijvoorbeeld heel opvallend Toorops schilderij ‘Broek in Waterland’, maar zet daarbij haar eigen Toorop-personage in beeld en ruilt zijn oorspronkelijke pointillisme in voor de potloodlijnen die zo kenmerkend zijn voor haar eigen stijl. Dat is ook heel duidelijk het geval bij haar evocatie van ‘Herfstlandschap in Surrey’, waarbij ze de dame met hoed laat kussen met de kunstenaar, terwijl ook de boomholtes bewoond worden door typische onbestaande boommannetjes die helemaal vallen onder wat ik in haar oeuvre steeds terugkerende ‘Crowtherwezentjes’ zou noemen.
 
Interessanter nog zijn de beelden waarin ze verder afwijkt van Toorops oorspronkelijke werk en composities. Zo gaat een ‘dorpelwachter der zee’ moeiteloos op in een nieuw landschap dat Crowther creëert met nog andere bekende koppen. Gezichten uit ‘De drie bruiden’, ‘Fatalisme’ en de sphinx met daarrond doodshoofden tegen een vurig rode en helse setting roepen wat later een grimmige, bloeddorstige sfeer op waarbij de art nouveau- of zogenaamde slaolie-engelen (tot een leidmotief verheven in Crowthers boek) erin slagen Toorop weg te leiden van deze duistere plek via een lichte doorgang die een vaag contrast oproept met het gammele poortje in ‘De Tuin der Weeën’. En zijn de twee engelen trouwens ook niet het koppel zwanen op het water? We komen uiteindelijk terecht in een Crowther-variatie van Toorops ‘In de duinen’ waar niet toevallig plots een duo Hollandse meisjes hun klompjes hebben uitgetrokken, en waar Crowther in tegenstelling tot Toorops oorspronkelijke versie ook de zee van dichtbij laat zien, de zee die hem van Indonesië naar Nederland heeft geleid, en waarin hij nu opnieuw in meegenomen wordt door zijn dochter Charley. Of herkennen we ook een beetje Crowther zelf in het afgebeelde meisje?
 
Met dit boek heeft Crowther een prachtige weg naar Jan Toorop zijn werk in beeld gebracht, een monumentaal stukje kruispunt dat de verbeeldingswereld van beide kunstenaars verbindt.
 
Amsterdam : Leopold 2016, [26] p. : ill. ISBN 9789025869519 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri