Het een als het ander‏

Conform de wens van de auteur bestaan er twee versies van Ali Smiths Het een als het ander. De ene begint met het verhaal van het hedendaagse Britse meisje George/Georgia, die greep probeert te krijgen op haar leven na het overlijden van haar moeder, om halverwege over te schakelen op de verhaallijn over het leven en de muurschilderingen van de vijftiende-eeuwse Italiaanse schilder/schilderes Francesco del Cossa. De andere versie draait de volgorde om.

Op zich niets spectaculairs, maar het veranderen van de volgorde plaatst de lectuur in een ander perspectief, wat in belangrijke mate de interpretatie van een kunstwerk kan beïnvloeden. Doorgaans zien we daarbij vooral de dingen aan de oppervlakte, maar met de metafoor van de muurschilderingen, doorbreekt Ali die zienswijze. Ze zijn vaak verborgen, worden herontdekt achter witgekalkte muren en zijn het resultaat van een proces waarbij de oorspronkelijke tekening verborgen zit achter het uiteindelijke resultaat. Wat zie je, en wat is het mysterie dat erachter schuil gaat?

Naast die (letterlijk verborgen) lagen, zijn er ook de figuurlijke interpretatielagen van de muurschildering zelf: ‘Op de voorgrond […] gebeuren er dingen en tegelijkertijd blijven ze ook op de achtergrond maar gebeuren, zowel afzonderlijk als in onderlinge samenhang, en daarachter, en daar weer achter, alsof je alles kilometers ver in perspectief kunt zien. […] Het schilderij laat je naar beide kijken – naar de gebeurtenissen die op de voorgrond plaatsvinden en naar het groter geheel.’

Dat grotere geheel moet uiteindelijk de lezer zelf vorm geven in Het een als het ander, net zoals de personages hun beelden (re)construeren uit de herinneringen van het verleden. Het associatieve verband tussen de twee delen ligt in het gegeven dat kort voor het overlijden George met haar kunstlievende moeder naar Italië afreisde om de herontdekte muurschilderingen in het echt te zien. Zo wordt George’s werkstuk over de Italiaanse schilder De Cossa, waarin zij de (historisch mannelijke) schilder als een vrouw in mannenkleren verbeeldt om als schilder beter aan de bak te komen, een onderdeel van het verwerkingsproces.

De geest van de middeleeuwse Francesco de Cossa huist in de Londense National Gallery, waar George (die door Francesco als een jongen aanzien wordt) zijn/haar werk komt bekijken. In het sterk poëtische middeleeuwse levensbetoog wordt Francesco na de dood van haar moeder als jongen vermomd om het als kunstenaar te kunnen maken. Centraal staat de conceptie van haar meesterwerk, de muurschilderingen in de Palazzo Schifanoia (Ferrara). Later witgekalkt werden ze bij toeval opnieuw ontdekt dankzij een brief van de kunstenaar waarin hij/zij meer geld vroeg omdat de kwaliteit van haar kunst die van de andere ambachtslieden ver overtrof.

Zoals in vroeger werk beoefent Ali Smith hier een vorm van arabeske: ‘een grillig geconcipieerde, speels-fantastische compositie’. Het opvoeren van androgyne personages kadert in een speelse benadering van het ongrijpbare van personages, beweegredenen en waarheid. De allegorische kern van de muurschilderingen voegt een bijzondere laag toe aan een werk dat sterk aansluit bij Al Smiths essaybundel Artful, waarin feiten en fictie rond kunst, literatuur en cultuur vermengd worden.

Het een als het ander‏ werd voor de Booker prize genomineerd, met de Goldsmiths Prize en de Costa Book Award bekroond (beste roman). Het is een boek in beweging, dat aan elke vorm van aflijning ontsnapt en de lezer voortdurend op de proef stelt. Het heeft in Nederlandse vertaling weinig persaandacht gekregen.  
 
Amsterdam : Atlas Contact, 2015, 302 p. Oorspr. titel: How to be both. ISBN 9789025444853

© 2024 | MappaLibri