Ik ben ik niet / J.J. Voskuil. Het mislukte leven / Detlev Van Heest

Met zijn zevendelige reeks ‘Het Bureau’ bereikte J.J. (‘Han’) Voskuil een ongeëvenaard groot lezerspubliek. Velen herkenden zichzelf in zijn alter ego Maarten Koning, die tot aan zijn pensionering op het Bureau werkte (het Nederlandse Instituut voor Dialectologie, Volks- en Naamkunde, thans gekend als het Meertens-instituut). Voskuil gaf een scherpe en ongenadige analyse van de situatie van een man die zich geestelijk gevangen voelt in zijn werk als zogenaamde ‘wetenschapper’. Dat zijn humeur ook afstraalde op zijn vrouw Lousje, die in de romancyclus optreedt onder de naam Nicolien, is nauwelijks een verrassing. Diezelfde Lousje speelt de hoofdrol in het eerste deel van deze nieuwe Voskuil-publicatie. Detlev van Heest, om den brode parkeerwachter, raakte door zijn interesse voor Voskuils oeuvre bevriend met het echtpaar, en besloot de hoogbejaarde weduwe te interviewen over de manier waarop zij en haar man de jaren vijftig beleefden. Onder de titel Het mislukte leven brengt Van Heest het relaas van hun gesprekken. Lousjes geheugen laat haar wel eens in de steek, maar dan ‘vertelt’ ze over de dagboeken van haar man (die overigens pas in 2016 openbaar gemaakt mogen worden). Ze blijft maar herhalen dat de tijden niet meer zijn wat ze ooit waren (en die veranderingen kan ze niet appreciëren). Ook schaamt ze zich omdat ze nu kan genieten van de materiële welstand die Hans schrijven haar heeft bezorgd, hoewel ze altijd samen hebben vooropgesteld dat ze arm wilden blijven. Een schaamte die zelf zo ver gaat dat ze durft te veronderstellen dat Han wel eens gelukkiger had kunnen worden als hij met zijn eerste liefde was getrouwd. Ten slotte heeft ze het er nog steeds moeilijk mee dat Han, zo zegt ze, door iedereen werd verraden: ‘eerst door zijn vrienden, toen door zijn collega’s en uiteindelijk ook door zijn uitgeverij, die rijk geworden is van zijn boeken’. Dat haar man in die crisisjaren vijftig, toen hij besloten had zijn baan in het onderwijs op te geven, tegen zijn zin in recensies begon te schrijven voor een aantal bladen, wordt door Lousje niet als een zegen voor hun huwelijk gezien.
In het tweede deel wordt een aantal van deze stukken bijeengebracht, die Voskuil schreef voor Propria Cures, Nieuwe Rotterdamse Courant en Literair Paspoort. Voskuil bespreekt vooral Duitstalige auteurs en van de harde aanpak, waarover Lousje het heeft in haar gesprek met Van Heest, is weinig te merken. Uiteraard scoort niet elk boek dat aan bod komt en valt niet iedere auteur die door Voskuil wordt geportretteerd bij hem in de smaak, maar al bij al blijft de benadering ‘beleefd’ en beschaafd. Voskuil heeft een duidelijke voorkeur voor auteurs in wie hij zichzelf als mens en als schrijver terugvindt: Franz Kafka, Robert Musil, Stefan Zweig. Over die laatste noteert hij: ‘Zowel zijn ideeën als zijn houding zijn te verklaren uit de omstandigheid dat hij meer dan iemand anders, door het milieu en de tijd waarin hij opgroeide, toeschouwer was'. En dat geldt ook voor Voskuil zelf.

J.J. Voskuil, Detlev Van Heest, Ik ben ik niet / J.J. Voskuil. Het mislukte leven / Detlev Van Heest, Van Oorschot Amsterdam, 2014, 256 p., € 19,5. ISBN 9789028260658

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2014

© 2024 | MappaLibri