Babel

Al bij het verschijnen van zijn debuut Vederland (2004) werd Jan De Leeuw als een geheel nieuwe stem in de Nederlandstalige kinder- en jeugdliteratuur onthaald. Terecht overigens, want in romans als Het Nachtland, Midzomernachtzee en Rode sneeuw zou de auteur zijn stijl steeds verder bijschaven en durfde hij met genres en narratologische principes experimenteren. In Bevroren kamers en Vijftien wilde zomers staat een teveel aan ideeën en de sterke hang naar het experiment-om-het experiment een gedegen uitwerking van het verhaal meermaals in de weg. Na een relatief windstille periode heeft Jan de Leeuw een nieuwe uitgever, De Eenhoorn, en verschijnt Babel, een bijna vijfhonderd pagina’s tellende turf.

Het onooglijke weesmeisje Naomi wordt ‘gepromoveerd’ tot goedkope arbeidskracht in de toren van Babel, ‘het centrum van de wereld’. Letterlijk dan, want het majestueuze gebouw werd door Abraham Babel opgericht ter bescherming van zijn kleindochter Alice. Na een aanslag, waarbij Babel zijn vrouw en zoon verloor -- en Alice dus haar ouders -- is zij aan bed en rolstoel gekluisterd. De toren vormt als mini-maatschappij een sterk uitgewerkte metafoor, waar een strikte hiërarchie heerst, met uitgesproken veiligheidsvoorschriften. Schijnbaar toevallig wordt Naomi geselecteerd als ‘officiële gezelschapsdame’ van Alice. Ze komt er letterlijk in een wespennest van intriges, onverwachte ontmoetingen en verzinsels terecht. Na een moeizame toenaderingspoging, blijkt dat het lot van beide meisjes op meerdere vlakken met elkaar verbonden is. Tegelijkertijd blijft Naomi’s ware identiteit lange tijd een mysterie, zowel voor Alice als de lezer. De Leeuw biedt slechts sporadisch snippers informatie over Naomi’s verleden, dat sterk met dat van Alice verbonden blijkt.
 
Een korte proloog niet te na gesproken, begint ‘Babel’ ‘in medias res’. Om de lezers toch de nodige voorkennis te verschaffen, wordt de verhaallijn soms onderbroken met passages die de personages en gebeurtenissen kaderen. Via uittreksels uit het boek ‘Babel, een Droom van Macht’ krijg je belangrijke puzzelstukjes, die nog tot een samenhangend geheel gecombineerd moeten worden. Bovendien wordt elk hoofdstuk ingeleid door een tarotkaart; de betekenis ervan wordt in enkele kernwoorden gevat die vervolgens de sfeer van het hoofdstuk mee bepalen.
 
Naomi maakt eveneens kennis met de mysterieuze Samuel Lichtenstern, raadsman van Abraham Babel, die zichzelf ‘de duivel in de duisternis’ noemt. Al te duidelijk als antagonist geportretteerd, wordt Babels zogenaamde rechterhand al gauw te veel een cliché. Daarmee is hij echter een uitzondering, want De Leeuw als psycholoog overtuigt verder met complexe karakters en doet zo een geslaagd appel aan de empathische vermogen van de lezer. De spitsvondige dialogen, vaak op het scherp van de snee gevoerd, verlenen de personages reliëf. Via de sterk uitgewerkte spanningsboog dringt zich de vraag op of Babels hoogmoed net zoals in het Bijbels verhaal voor de val zal komen. Het lijkt er alleszins op wanneer de megalomane oude man zijn grip op de realiteit lijkt te verliezen.  
 
De Leeuw laat inhoudelijk nogal wat interessante zaken onbenut, maar ook stilistisch is Babel onevenwichtig. De auteur slaagt er niet in om 500 bladzijden te blijven boeien. Aanvankelijk bedient De Leeuw zich nog van ronkende volzinnen, met de nodige vaart geschreven, die de kritische verwijzingen naar onze maatschappij ondersteunen. De impliciete verteller hekelt onze op uiterlijk vertoon gerichte maatschappij, waar rijkdom slechts voor de ‘happy few’ is weggelegd. Het levert bijwijlen een snedig relaas over grenzen, vrijheid en vooroordelen op. De passages gewijd aan het geloof blijven daarentegen te zweverig. Het amalgaam aan Bijbelse namen en motieven, in combinatie met verwijzingen naar sprookjes, biedt een interessant potentieel, dat de Leeuw slechts ten dele benut. Niet alle verwijzingen evolueren tot betekenisvolle motieven, evenmin worden ze altijd functioneel ingezet. Naarmate het verhaal vordert, vervalt het meermaals in een gezapig vertelritme. Het verhaal gaat nergens echt irriteren of vervelen, maar maakt de roman er ook niet boeiender op.
 
Je zou Babel een ruim uitgevallen puzzel kunnen noemen, waarbij aandachtige lezers uit de snedige dialogen, halve waarheden en (Bijbelse) verwijzingen het verhaal van Alice en Naomi moeten destilleren. Een interessante opzet, die echter niet sterk genoeg uitgewerkt is. De groots opgezette apotheose, die 500 bladzijden lang wordt voorbereid, wordt snel afgehaspeld, in een zwak en ongemotiveerd slot. Bijzonder jammer.
 
Wielsbeke : De Eenhoorn 2015, 493 p. : ill. ISBN 9789462910539 

© 2024 | MappaLibri