Zulajka opent haar ogen

Wanneer communistische militairen in 1930 de boerderij van Zulajka en haar man dreigen binnen te vallen, verandert het leven van de dertigjarige vrouw in één klap. De weinig benijdenswaardige dagelijkse sleur van Zulajka, die door haar man en schoonmoeder als slavin wordt behandeld, stopt onmiddellijk. De machthebbers van de Sovjetunie beslissen immers voor eens en voor altijd af te rekenen met koelakken (herenboeren). Grote boerderijen worden volkseigendom en hun voormalige eigenaars dwangarbeiders in Siberische strafkampen – als ze al het communistische geweld thuis of de talrijke ontberingen onderweg overleven. Samen met honderden anderen (bandieten, intellectuelen, herenboeren) komt Zulajka op een treintransport terecht richting Siberië. Daar zal ze jarenlang strafkamp moeten ondergaan in de harde Siberische wildernis.
 
Met Zulajka opent haar ogen haalt schrijfster Guzel Jachina een weinig belicht thema in de Russische fictie binnen. In wetenschappelijke teksten en in populairdere non-fictie (zoals die van o.a. Orlando Figes) haalde de periode van ‘dekoelakisering’ en bijbehorende Stalinistische terreur al vaker het voorplan. Misschien heeft het verborgen karakter van deze duistere periode van de Sovjet-geschiedenis aan het literaire succes van Zulajka opent haar ogen bijgedragen.  
 
Zeker is dat Guzel Jachina’s debuut een bijzonder sterk werk is. In de eerste hoofdstukken, die zich afspelen in het Tataarse geboortedorp van Zulajka, kan de lezer zich nog in een roman uit de Russische gouden eeuw wanen. Gaandeweg komt echter de moderne, 20e-eeuwse realiteit in zicht. Een van de meest in het oog springende kenmerken is de heldere, transparante vertelstijl, ontdaan van alle franjes. Experimenten met onbetrouwbare vertellers, flash forwards, meerdere literaire vormen en dergelijke meer worden allemaal achterwege gelaten om het verhaal zelf centraal te stellen. Een elegante vertelling waarin ruimte is voor spanning en een rijke gevoelswereld van de personages is het resultaat.  
 
Guzel Jachina legt de harde realiteit voor de lezer bloot, maar houdt zich regelmatig in. Wanneer personages sterven aan ontberingen of om het leven komen in ongevallen, schakelt het verteltempo een paar versnellingen hoger. De hedendaagse lezer kan ondertussen toch om met een wat rauwere en realistische beschrijving van de realiteit (zoals onlangs nog prachtig geïllustreerd in Richard Flanagans werk). Op zulke momenten voelt Zulajka opent haar ogen soms wat sprookjesachtig aan. De lezer hoeft natuurlijk niet geconfronteerd te worden met alle gruwelijke details van een strafkamp, maar iets meer detail had Jachina’s debuut meer ernst en impact meegegeven. Maar dat is dan ook meteen het enige minpuntje in dit voor het overige meer dan geslaagde debuut.
 
Guzel Jachina: Zulajka opent haar ogen, Querido  Amsterdam, 2017, 480 p. ISBN 9789021403014. Vertaling van Zuleicha otkryvajet glaza uit het Russisch door Arthur Langeveld. Distributie: L&M Books 

© 2024 | MappaLibri