Exit West

Migratie is meer dan ooit een thema. Ook de artistieke actualiteit is er steeds meer van doordrongen. In literatuur en film, in theater en beeldende kunst neemt het thema van migratie – en alle grootmenselijke vraagstukken die ermee verbonden zijn – een steeds belangrijker deel voor zijn rekening. Met Exit West heeft Mohsin Hamid hier een roman aan toegevoegd die excelleert in overtuigingskracht en urgentie, en die er bovenal in slaagt om het thema de universele draagwijdte mee te geven die het verdient.  
 
Dat komt allicht niet het minst door Hamids eigen levensverhaal. Hij werd in 1971 geboren in Pakistan, groeide deels op in de Verenigde Staten, woonde in Lahore, New York, Londen, Griekenland en Italië en combineert een Pakistaans met een Brits paspoort. Hij heeft, kortom, de papieren om te schrijven over migratie. Hoofdpersonages Saeed en Nadia ontmoeten elkaar in een niet nader genoemde islamitische stad, tijdens een cursus voor marketeers. Saeed is van hun twee de meest traditionele moslim. Hij draagt een baard en beschouwt seks voor het huwelijk als zondig. Nadia draagt weliswaar een lang zwart gewaad, maar dat fungeert eerder als afweermiddel voor al te opdringerige mannen. Ze is areligieus, rijdt op een motorfiets en is niet vies van een paddo op zijn tijd.
 
Het verschil in religiositeit staat de ontluikende liefde tussen Nadia en Saeed niet in de weg. Charmant zijn de vele scènes waarin ze elkaar stiekem opzoeken, als waren ze jonge pubers: elkaar, zichzelf en hun toekomst ontdekkend in een broeierige verliefdheid. Maar sluipenderwijs raakt de stad waarin ze leven steeds meer onder hoogspanning, tot ze op de rand van een burgeroorlog staat. Steeds meer ontwikkelen zich geruchten dat er overal in de stad geheimzinnige deuren verschijnen, waarlangs mensen kunnen ontsnappen naar andere plekken in de wereld. Wanneer de situatie onhoudbaar wordt en het geweld voor Nadia en Saeed gruwelijk dichtbij komt, besluiten ze een deur te zoeken. Met één stap belanden ze in een overvol vluchtelingenkamp op het Griekse eiland Mykonos.  
 
Het gegeven van de deuren is natuurlijk bizar. Realistische en magische elementen gaan in Exit West onverstoord hand in hand gaan. Maar vooral legt Hamid ermee de nadruk niet op het vluchten zelf, maar eerder op het feit dat een woon- of verblijfplaats voor steeds meer mensen een uitermate relatief gegeven is. De auteur focust niet op de gruwel van het vluchten zelf: je leest niets over gammele bootjes of over roekeloze mensensmokkelaars. De nadruk ligt op het feit dat steeds meer mensen in de wereld van vandaag geen eenduidige relatie hebben tot één plek. Wie voorbij de politieke werkelijkheid van het vluchtelingenthema kijkt, weet dat het waarschijnlijk daar is dat de werkelijke paradigmashift zich aftekent: in het feit dat het leven onder de kerktoren voor steeds minder mensen nog een doordeweekse realiteit is.
 
Met wat goede wil wordt Exit West zo een deurenkomedie op mondiaal niveau. De wereld lijkt vloeibaar geworden, mensen gaan van plek naar plek. Niet alleen van Zuid naar Noord of van Oost naar West, maar ook in de omgekeerde richting wordt gevlucht. Iedereen is een vluchteling, zo lijkt Hamid te willen suggereren. En dat doet hij zonder te oordelen, in welke richting dan ook. Dat maakt van Exit West een complexe, genuanceerde en volstrekt eigentijdse vertelling, die onze wereld in al zijn onbevattelijkheid probeert te tekenen.
 
Mohsin Hamid: Exit West, De Bezige Bij, Amsterdam 2017, 222 p. Vertaling van Exit West door Saskia Van der Lingen. ISBN 9789023466512. Distributie WPG Uitgevers

© 2024 | MappaLibri