En toch is alles wat we doen
natuur. De mooiste gedichten over leven in en rondom ons. Enkele jaren geleden (in 2014 ondertussen al)
overleed met Leo Vroman de oudste actieve dichter uit ons taalgebied. Het
oeuvre waaraan hij tot kort voor zijn dood actief is blijven werken, mag uniek
genoemd worden. Het resulteerde in een monumentaal aantal dichtbundels. In het
verleden is die poëzie weliswaar meermaals verzameld tot lijvige boekdelen,
maar de jongste jaren was Vroman ongemeen productief, met nieuwe accenten die
aan zijn werk nog steeds een meerwaarde bleven verlenen.
Een integraal verzameld werk zit
er niet meteen aan te komen (de tijd dat de canon op een brede waardering kon
genieten, lijkt grotendeels voorbij), maar gelukkig is er toch deze nieuwe
bloemlezing uit Vromans poëzie. Samensteller Mirjam van Hengel heeft alleszins
haar best gedaan om van deze keuze een boeiende publicatie te maken. Eerder
schreef zij over het echtpaar Vroman, een gedeeltelijke biografie die ook als
theaterstuk in Nederland furore maakte. Haar persoonlijke contacten met Vroman
vormen overigens mee de aanleiding voor haar selectie. In een mooi voorwoord
schetst zijn de sterk humane inslag van Leo Vroman, die gefascineerd bleef voor
de natuur en het leven van mens, dier en andere organismen. Vroman combineerde
daarbij op een unieke wijze de blik van de wetenschapper met die van de
dichter. Hij was namelijk een vooraanstaand bioloog en bloedonderzoeker in de
USA.
In deze selectie zijn de
gedichten chronologisch geordend (helaas zonder nadere bronvermelding) waardoor
de lezer zowel de consistentie als de evolutie in Vromans werk op de voet kan
volgen. Thematisch gaat het vooral om teksten waarin de mens en de natuur een
belangrijke rol spelen. De rol daarvan is dubbel. Aan de ene kant beklemtoont
Vroman onophoudelijk de vitaliteit en de levensdrift die inherent is aan de
natuur: wolken wind, plant en dier zijn beweeglijk en druk bezig, en vaak
worden personificaties ingezet om die natuurelementen als het ware menselijke
proporties mee te geven (gevoelens, intenties, gedachten). Daardoor is veelal
sprake van een bezield universum waarbinnen de mens slechts een bescheiden rol
vervult. De mens zelf wordt trouwens vaak voorgesteld als een soort van
machine, een amalgaam van (chemische) elementen die niet meteen perfect in
elkaar zijn gezet.
Aan de andere kant wordt die
natuur ook intens getekend door vergankelijkheid en tijdelijkheid, een besef
dat vanaf de eerste tot de laatste gedichten meeklinkt. Dat leidt echter zelden
tot melancholie: voor de dichter is dat inzicht veeleer de aanleiding om het accent
te leggen op het cultiveren van ieder moment. Vroman ving zijn carrière aan met
klassiek ogende verzen, maar vanaf zijn vroege poëzie valt hij op door de
creatieve, sterk visuele beelden die hij gebruikt. In dat opzicht is het geen
toeval dat hij na enige tijd bij de experimentele Vijftigers wordt ‘ingelijfd’.
Vromans gedichten blijven echter altijd speels en vrij begrijpelijk, met veel
filosofische verhaaltjes en relativerende wijsheden. Daardoor bekleedt hij van
meet af aan een eigen plaats in de literatuur, maar tegelijk treedt hij net
daardoor ook minder op de voorgrond. Vooral sommige van zijn fabels en zijn
langere verhalende gedichten hebben echter een groot lezerspubliek kunnen
bekoren en een klassieke status verkregen.
Minder bekend, maar niet minder
belangwekkend, zijn de bundels psalmen die Vroman op latere leeftijd schreef.
Het zijn niet-religieuze brieven en beschouwingen waarin de dichter reflecteert
over het leven en de kosmos. Ze vormen als het ware de sleutel tot zijn levensopvatting
en zijn schrijverschap. Het is de verdienste van Van Hengel dat zij de
veelzijdigheid van Vromans dichterschap voorbeeldig weet te demonstreren. Oude
en vooral nieuwe lezers van zijn poëzie zullen met deze typografisch verzorgde
uitgave in de wolken zijn.
Leo Vroman, Mirjam Van Hengel (sam.): En toch is alles wat
we doen natuur. De mooiste gedichten over leven in en rondom ons, Querido, Amsterdam 2018, 291 p. : ill.
ISBN 9789021409023. Distributie
L&M Books
© 2024 | MappaLibri