Zusterstad 2.0

Astrid Lampe is al ruim 20 jaar een van de belangrijkste buitenbeentjes in onze letteren. Van meet af aan liet zij zich opmerken met een surrealistisch aandoende poëzie, waarin beelden en indrukken elkaar associatief opvolgen en waarin de caleidoscoop van fragmenten domineert op een totaalindruk. In haar poëtische universum is bovendien vrijwel alles mogelijk. De springerige blik van de dichter wordt immers nog versterkt door irrationele metaforen. Tegelijk is die weinig doorzichtige poëzie bijzonder meeslepend en hypnotiserend. Wie zich niet meteen laat afschrikken door het eigen onbegrip – een inzicht waarmee poëzielezers doorgaans hebben leren leven – ontwaart allerlei intrigerende patronen en reeksen.
 
Na de bundel De taiga zwijntjes, waarin Lampe verregaand experimenteerde met de vorm van T.S. Eliot’s beroemde The Waste Land, ligt nu een heel andersoortig avontuur voor. Het dichterlijke ik onderneemt, samen met anderen, een of meerdere reizen die wegvoeren uit de vertrouwde heimat, naar gebieden die geassocieerd worden met droogte (de Sahara), maar ook met geweld en vooral met ‘andersheid’: andere culturen, andere godsdiensten en vooral andere gewoonten.
 
In die ruimten neemt het ik waar hoe moeilijk het is om los te komen van het eigen verwachtingspatroon, maar ook hoe het hier en het elders in feite sterk op elkaar lijken voor wie de gangbare vooroordelen weet te overstijgen. Doordat die reizen blijkbaar samenvallen met de deelname aan internationale poëziebijeenkomsten wordt de poëticale interesse enkel aangewakkerd, maar daardoor ontstaat ook een soort van bubbelgevoel: de deelnemers vormen samen een occasioneel ‘wij’, toeren met een speciale bus, strijken neer voor een kortstondige stop en verstoren zo zelfs het natuurlijke milieu waarin ze als toeristen terechtkomen.
 
De reis voert, zo lijkt het althans, naar Noord-Afrika maar ook (later?) naar Centraal- en Oost-Europa. Lampe is daarbij bijzonder dubbelzinnig, in haar beschrijving van anderen maar ook in de beschrijving van zichzelf. Op die manier doorweeft ze haar teksten met tal van paradoxen. De milieubewuste westerling zondigt onophoudelijk tegen de eigen principes, de natuur wordt onophoudelijk gecultiveerd maar in feite vernietigd: in de taxi hangt een busje luchtverfrisser met natuurgeur, de bezoekers houden van skiën en trips naar natuurparken…
 
Het eigen ik analyseert die omstandigheden kritisch maar ontsnapt zelf evenmin geheel aan dergelijke vormen van uitbuiting en vernietiging. In die zin is de dwang van het stedelijke iets dat de hele aarde bedreigt – ook de zogenaamd landelijke en onbeschaafde gebieden – terwijl de stad onophoudelijk doorkruist wordt door de symptomen van de natuur (en de aantasting daarvan). Soms leidt dat tot hilarische associaties en beeldbotsingen, maar niets in deze lyriek is vrijblijvend. Lampe snijdt als het ware ons bewustzijn open en laat de wonden van onze beschaving zien.
 
Deze bundel lijkt op het eerste gezicht een stuk toegankelijker dan haar vorige werk. De teksten zijn over het algemeen begrijpelijker doordat de aanleiding (een rondreis) herkenbaar is maar vooral ook door de duidelijke samenhang tussen de verschillende gedichten, waardoor de bundel een soort van verhalende structuur krijgt. Die indruk van toegankelijkheid is echter misleidend. Niet is gewoon maar wat het lijkt, en Lampe blijft steevast verontrustend. Bij herlezing valt bijvoorbeeld steeds meer op hoeveel geweld er in de bundel opduikt, en hoe vaak aan de klimaatontwikkelingen wordt gerefereerd. Wat op het eerste gezicht leek op een willekeurig beeld, blijkt deel uit te maken van een magistraal web van motieven en tegenstellingen.  
 
Dergelijke motieven versterken ook de indruk van noord-zuid en oost-westtegenstellingen, van geopolitieke en culturele verschillen die misschien wel onoverbrugbaar zijn. Wat aanvankelijk leek op een avontuurlijke roadtrip en poëtische vrijblijvendheid wordt zo aangrijpend en ingrijpend.
 
Astrid Lampe: Zusterstad 2.0, Querido, Amsterdam 2018, 93 p. ISBN 9789021412917. Distributie L&M Books 

© 2024 | MappaLibri