Paris-Austerlitz

Dubbelzinnigheid troef
 
De Spaanse auteur en journalist Rafael Chirbes (1949-2015) was een historicus en een antifranquistisch militant, die een literair realisme voorstond. Hij bracht de realiteit in zijn romans ter sprake aan de hand van een meerstemmig koor van personages uit Spanjes heden en verleden. Vaak maakt de ontmoeting tussen oude vrienden meer los dan de (dubbelzinnige) vreugde van de herkenning alleen. Iedereen sleurt zijn verleden mee en die voorbije (en zeker niet altijd fraaie) jaren kleuren het nieuwe treffen. Plotseling gaan de personages beseffen dat ze deel uitmaken van een collectief geheel. En dat ze dragers zijn van een ontgoocheling en een verraad die een hele generatie hebben getekend. Ook in een democratische overgangsperiode blijkt middelmatigheid troef. En daaruit put Chirbes de stof voor zijn vaak rake kronieken: Mimoun, La buena letra, La caída de Madrid, En la orilla… Chirbes werd met heel wat prijzen gelauwerd en groeide uit tot een vaste waarde in het panorama van het hedendaagse Spaanse proza.
 
In het postuum gepubliceerde Paris-Austerlitz - geschreven tussen 1996 en 2015 - heeft een jonge Spaanse kunstschilder die in Parijs aan een eerste tentoonstelling werkt, Michel ontmoet, een oudere arbeider, met wie hij bed en liefde deelt. Een van de thema’s in deze korte roman, de spaak-gelopen liefde tussen een oudere en een jongere man, verwijst ook naar de situatie van de Spanjaard uit de gegoede burgerij die in Parijs niet de roem kan oogsten waarvoor hij zijn land had verlaten, en die uiteindelijk naar Madrid zal terugkeren. De kunstschilder doet in de ik-persoon en na zijn terugkeer naar Madrid, verslag van zijn gestrand liefdesavontuur.
 
Tijdens een gesprek met een vriendin krijgt de hoofdpersoon opeens een beeld van zijn relatie, hij beziet de realiteit ‘onwillekeurig door het filter van Michels blik en door deze omschakeling werden we twee lachwekkende figuren, personages uit een stuk van Brecht of een prent van Otto Dix, karikaturen van burgerlijke stupiditeit en wreedheid. Tegelijkertijd en parallel daaraan ondergingen al mijn woorden (en zelfs mijn gedachten) […] een vernietigende breking: ontdaan van de betekenis die ik eraan had willen geven werden ze teruggekaatst (zeg ik dat?). Aan scherven kwamen ze bij me terug.’
 
Chirbes’ protagonisten zijn vaak de speelbal van tegenstrijdige gevoelens en van een onmogelijke of steeds weer uitgestelde keuze. In deze roman zegt de jonge Spanjaard over zijn oudere vriend: ‘Ik wilde dat hij nog steeds de mijne was en tegelijkertijd wilde ik buiten zijn bereik blijven.’ In het oeuvre van Chirbes kun je zo’n tegenstrijdigheid zien ontstaan op het ogenblik dat de ‘democratie’ geboren wordt na jarenlange dictatuur: omwille van een vlotte politieke overgang naar een consumptiemaatschappij wordt gezwegen over de akeligste aspecten van het lange en onvoorstelbaar wrede tijdperk van generaal Franco. In de weifelende houding, in de nooit voltrokken radicale breuk, blijft het heden een geur van verrotting afgeven.
 
In de homowereld komt de stank van ‘de plaag’, zoals aids eerst werd aangeduid, opzetten. En daaraan gaat Michel, met zijn lichaam van Normandische boer, ten onder. Geld, drank, verlangen en genot behoren voorgoed tot het verleden. De jonge kunstschilder brengt er geen trouw voor op. Hij laat zijn ex in het ziekenhuis achter en keert naar zijn land terug. Zijn dromen zijn stukgelopen op ongelijke afkomst, verschillen in klasse, leeftijd en vorming, op de bezitterige liefde van een proleet.  
 
Nee, liefde heelt niet alle wonden. Zeker niet in deze korte, directe en lucide roman, een zwartgallig testament van een meedogenloze getuige van hoe Spanje in dubbelzinnigheid gevangen blijft. En waarin ook de homoseksuele liefde gevangen zit: van plotse verliefdheid en heftig, fysiek verlangen, over machtsuitoefening en onderworpenheid, van schuldgevoelens en minderwaardigheid, naar de frustratie van een uitgedoofde relatie die niet helemaal uitgemaakt wordt. Met een minimum aan middelen en een maximum aan expressie, heeft Chirbes een realiteit beschreven waaraan hijzelf wellicht niet helemaal vreemd is. Vandaar de sobere betrokkenheid die zich op de lezer overzet.
 
Rafael Chirbes: Paris-Austerlitz, Atlas/Contact, Amsterdam 2018, 159 p. ISBN 9789025449544. Vertaling van Paris-Austerlitz door Eugenie Schoolderman. Distributie VBK België 

© 2024 | MappaLibri