Beate en haar zoon

Begin dit jaar bezorgde Jef Rademakers het nooit eerder in het Nederlands vertaalde debuut Sterven van de belangrijkste Oostenrijkse fin de sciècle-schrijver Arthur Schnitzler. Naar aanleiding daarvan drukte ik de hoop uit dat er nog meer voor het Nederlandstalige publiek onbekende verhalen uit diens oeuvre beschikbaar zouden worden. En zie, ongeveer een half jaar later is mijn wens werkelijkheid geworden. Rademakers publiceert nu zijn vertaling van Frau Beate und ihr Sohn, een novelle uit 1913, die bij verschijnen schandaal verwekte. Het boek behandelt dan ook een thematiek die in het burgerlijke Wenen van voor de Eerste Wereldoorlog taboe was, met name de impact van de seksuele verlangens op de geest en het handelen van de mens.
 
In Beate en haar zoon wordt dat uitgewerkt aan de hand van het hoofdpersonage, een weduwe van een bekend acteur die niet vies was van een slippertje. Na zijn dood heeft ze al haar lichamelijke verlangens opgeborgen en zich volledig op de opvoeding van haar zoon geconcentreerd. Het verhaal start wanneer die jongen zeventien is en dus aan het begin van de volwassenheid staat. Dat betekent: hij is niet langer een kind, maar ontpopt zich tot een seksueel wezen. Het feit dat hij in de smaak valt van een lichtzinnige barones, wekt niet alleen jaloezie op bij zijn moeder, maar activeert ook haar eigen lustgevoelens. Het komt haar voor alsof elke man in haar omgeving plots interesse in haar toont en haar signalen geeft dat hij met haar naar bed wil.
 
Beate raakt geobsedeerd en gefixeerd op ‘de drift van haar bloed’, zoals het genoemd wordt in de tekst: ze kan aan niets anders meer denken. De in de voorbije jaren verdrongen seksualiteit beheerst nu haar hele leven. Uiteindelijk zal ze zich overgeven aan de vriend van haar zoon. Wanneer die echter hun verboden liaison opbiecht aan zijn vrienden, waaronder ook haar eigen kind, komt het tot een crisis. Beates zoon stort in van schaamte. Of van jaloersheid – dat is niet geheel duidelijk. Tijdens een moeizaam moeder-zoon gesprek op een bootje in het meer, waarin hij zich niet kan uitdrukken en zij maar blijft herhalen dat ze er voor hem is, kussen ze elkaar. Het bootje raakt uit evenwicht – symbolisch voor de verstoorde relatie – en zij trekt hem mee in haar val in het water.
 
Hoewel Sigmund Freud rond dezelfde tijd met dezelfde problematiek in de weer was, betekende de openhartige beschrijving van de seksuele driften van een vrouw en het incestmotief een schok voor de lezers. Met behulp van de techniek van de innerlijke monoloog, waarvan hij als uitvinder geldt (en die later zijn hoogtepunt zou kennen in de monoloog van Molly Bloom in Ulysses) geeft Schnitzler een inkijk in de psyche van een seksueel gefrustreerde vrouw. Hij toont de verwarrende gevoelens en schetst de omstandigheden waarin die tot stand komen zo levensecht dat het boek vast ook schokkend geweest is omdat het zo raak is – niet voor niets had Freud grote bewondering voor deze schrijver, van wie hij meende dat hij aan de hand van zijn personages dezelfde inzichten had verkregen die hij zelf in zijn psychiatrische praktijk slechts na moeizaam onderzoek op het spoor was gekomen. Schnitzler combineert een spannend geschreven verhaal over de ingewikkelde relatie tussen een moeder en haar enig kind met een ongemeen fijnzinnig psychologisch inzicht.
 
Dankzij Rademakers is deze parel nu voor het eerst leesbaar in het Nederlands. Ik ben nu al benieuwd naar welke novelle van Schnitzler hij als volgende zal ontsluiten. Alleszins mag hij nu niet ophouden; er valt immers nog veel meer moois te vertalen uit dit bijzonder rijke oeuvre!

Arthur Schnitzler: Beate en haar zoon, Aspekt, Soesterberg 2018, 132 p. ISBN 9789463384537. Vertaling van Frau Beate und ihr Sohn door Jef Rademakers 

© 2024 | MappaLibri