Verzameld werk

Tegelijk met de uitgave van De schrijver die over de soep vloog, de levensbeschrijving van de illustere Nederlandse auteur Frans Pointl (1933-2015), verzorgde zijn biograaf David de Poel ook diens Verzameld werk. Natuurlijk is daarin zijn bestseller De kip die over de soep vloog (1989) waarmee hij doorbrak, opgenomen. Ook minder bekende werken als De hospita’s (1996) en Poelie de verschrikkelijke (2008) zijn aanwezig. Maar veel belangrijker is de verschijning van tot nog toe ongepubliceerd materiaal, nagelaten werk en voor het grote publiek onbekend gebleven gedichten. Het is overigens niet de eerste keer dat nagelaten werk wordt geopenbaard; al in 2016 verscheen bij Nijgh en Van Ditmar nagelaten werk onder de titel Zonder rampspoed valt er niets te melden, eveneens bezorgd door David de Poel. Dankzij zijn vriendschap met Frans Pointl in de laatste tien jaar van diens leven had de Poel vrije toegang tot Pointls documenten.
 
De onderhavige uitgave biedt aldus een compleet overzicht van de evolutie van de schrijver: van zijn literaire probeersels, zijn eerste uitgaven (ver voor zijn bekendste werk de weg naar het grote publiek vond), over zijn poëzie en losse verhalen die slechts in obscure literaire tijdschriften gepubliceerd werden, tot persoonlijke gedachten en gedichten die hem bezig hielden toen het einde in zicht was. Het is een schat aan informatie voor de Pointl-liefhebber, die de sombere, maar toch kenmerkend humoristische toon zal terugvinden in de verhalen, maar even goed voor de lezer van de Poels biografie, die in het werk plots zoveel autobiografisch materiaal zal herkennen. En tot slot is het een revelatie voor de literatuurliefhebber die te jong is om de hausse die Frans Pointl trof, te hebben meegemaakt.
 
De Poel maakt met zijn selectie duidelijk dat Pointl lang vóór zijn grote doorbraak al aan de weg timmerde met verdienstelijke verhalen en gedichten, ook al werd hij aanvankelijk door grote uitgevers als Geert van Oorschot afgewezen. De oudste teksten vond de samensteller niet alleen in de achtergebleven documenten die Pointl hem zelf ter beschikking stelde, maar ook in de archieven van schrijvers als A. Moonen, Bert Schierbeek en zijn eerste uitgever Guus Bauer.
 
Moeiteloos herkent de lezer de droge humor alsook de vaste thema’s van de schrijver: het eenzame bestaan, de moederfiguur, katten, het Joods zijn. De verzamelde uitgave toont de consistentie van het oeuvre van Frans Pointl. Bovendien zijn de verhalen en gedichten ontegenzeggelijk autobiografisch: van de teksten uit Zonder rampspoed niets te melden – rake, vaak pijnlijke observaties over het leven in het Sarphatihuis (het verzorgingshuis waar hij noodgedwongen de laatste jaren van zijn leven doorbracht) tot Terugfoto en Je drie namen, verzen over zijn vroege jeugd. In dat laatste gedicht verwoordt Pointl de onbereikbaarheid van zijn moeder, zo getroffen door de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog dat het voor haar onmogelijk is de toenaderingspogingen van haar zoon te beantwoorden. Enerzijds verstikt ze hem met haar liefde en bezorgdheid, anderzijds laat ze haar echte innerlijk niet zien aan de jonge Frans. Of Terugfoto waarin het feit aangehaald wordt dat de kleine Pointl van zijn verder afwezige vader een fototoestel krijgt, zijn eerste eigen kostbare bezit. Korte tijd later zal hij het – moeder en zoon leefden verder in diepe armoede – moeten teruggeven omdat blijkt dat vader het toestel nog niet betaald had.
 
Niet alleen zijn eigen omgeving inspireert Pointl tot schrijven, ook maatschappelijke gebeurtenissen, zoals de moord op treinconducteur Jan Wietze Van der Meulen (1991) door een zwartrijder. Eveneens ontroerend zijn de gedichten over de nakende dood – Pointl leed aan allerlei uitzichtloze en zich verergerende lichamelijke kwalen en had om euthanasie gevraagd. Zo is er het pakkende gedicht Nieuwe dag:  
 
‘alsof ik ben gedwongen
de Mount Everest te bedwingen
ervaar ik elke nieuwe dag
graag doodvallen in een
kilometersdiepe afgrond
enorm pak sneeuw erop
ben hier nooit geweest.’
 
Opmerkelijk is wel dat niet álle werk van Frans Pointl lijkt te zijn opgenomen. Zo ontbreekt Dagboek, een geestig kortverhaal geschreven in 2007 voor een gelegenheidsuitgave met o.a. Gerrit Komrij, Herman Koch en David de Poel zélf naar aanleiding van de verhuizing van de openbare bibliotheek Amsterdam. Aangestipt dient ook te worden dat het voorafgaand, of gelijktijdig, lezen van de biografie van Frans Pointl, het begrip van diens werk aanzienlijk verbreedt en verdiept. Want ook al noemde hij zichzelf wel eens ‘het kleinste schrijvertje van Nederland’, zijn stem mag blijvend gehoord worden. Een pluim voor David de Poel om hiertoe bij te dragen.
 
Frans Pointl: Verzameld werk, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam 2019, 1084 p. ISBN 9789038804798. Distributie L&M Books 

© 2024 | MappaLibri