Mijn broer bijvoorbeeld

In Mijn broer bijvoorbeeld tracht Uwe Timm vat te krijgen op een spook uit een ‘zwart’ verleden. En het mag dan wel het verhaal zijn van zijn broer, het wil exemplarisch zijn voor de vragen die een hele generatie in Duitsland zich stelt: hoe ga je om met het nazi-verleden van familieleden? En wat betekent het voor jezelf als je moet vaststellen dat je vader een kampbewaarder was of je broer een SS'er?
 
Op 30 september 1943 meldt Karl-Heinz Timm zijn vader dat hij in een gevecht zwaar gewond is geraakt. Dat zijn beide benen zijn geamputeerd, daarover hoeven ze zich thuis geen zorgen te maken, het belangrijkste is dat hij nu snel terug thuis zal zijn. Twee weken later is hij dood. Bij de persoonlijke spullen die worden opgestuurd, zit ook een dagboekje, waarin de 19-jarige SS-soldaat aantekeningen heeft gemaakt. Het zijn die notities die voor zijn veel jongere broer Uwe de aanleiding zijn om nu, zestig jaar na de feiten, het oorlogsverleden van zijn familie te onderzoeken.
 
De auteur, die doctor in de filosofie is, stelt 150 pagina's lang vragen. Hoe kun je verklaren dat je broer zich vrijwillig aandiende bij de SS? Waarom is zijn dagboek zo zakelijk, zonder enige inleving in de slachtoffers? Wat is de invloed geweest van de vader, die overtuigd was van de nationaalsocialistische ideologie? Waarom zijn de moeder en de zus zo op de vlakte gebleven? En hebben de Duitsers collectief schuld aan de massavernietigingen van de joden, of klopt het als ze zeggen: ‘wir haben es nicht gewusst’?  
 
De antwoorden die hij vindt, zijn vaak gebrekkig en de verklaringen niet meer dan de bevestiging van zijn bangste vermoedens. Timm maakt daarbij niet het proces van zijn familie, hij vertelt enkel verhalen die een beeld schetsen van zijn gezin, monteert daartussen de rauwe fragmenten uit de frontnotities van zijn broer en stelt een aantal fundamentele kwesties ter discussie.
 
Met dit boek werpt Timm vragen op waar velen mee zitten, maar die nog steeds taboe zijn. Mijn broer bijvoorbeeld wil dat zwijgen doorbreken en een aantal schuldgevoelens bespreekbaar maken. Als poging om met zijn familiegeschiedenis in het reine te komen, is het een interessante en ontnuchterende denkoefening, die probeert om het onbegrijpelijke toch enigszins te verklaren. Wat het zo'n aangrijpend boek maakt, is dat de auteur enerzijds liefdevol over zijn gezin schrijft, maar anderzijds de ruwe werkelijkheid recht in de ogen durft te kijken.
 
Mijn broer bijvoorbeeld verscheen oorspronkelijk in 2003. Uwe Timm werd in 2018 bekroond met de prestigieuze Schiller-Preis voor zijn oeuvre.
 
Uwe Timm: Mijn broer bijvoorbeeld, Podium, Amsterdam 2020, 152 p. ISBN 9789057594892. Vertaling van Am Beispiel Meines Bruders door Gerrit Bussink. Distributie Elkedag Boeken

© 2024 | MappaLibri