Als ze het over Marokkanen hebben

Op 4 mei van dit jaar sprak Arnon Grunberg in Nederland de herdenkingsrede uit voor de Tweede Wereldoorlog. Deze korte tekst zorgde voor heel wat ophef en wordt hier gepubliceerd, samen met een aantal andere essays waarin de auteur aansluitende thema’s behandelt, onder meer over het werk van Marga Minco, Primo Levi en Imre Kertész.   

Rode draad doorheen de teksten zijn de thema’s identiteit, herinnering en herdenking – en de rol die verhalen daarin spelen. Grunberg noemt zichzelf een ‘Jood op bestelling’: hoewel zijn ouders in de uitroeiingskampen zaten, heeft Grunberg zelf nooit echt een diepe band gevoeld, noch met de Holocaustgeschiedenis noch met het jood-zijn (zijn eigen jeugdherinneringen zijn het onderwerp van een van de opstellen). Vanuit die beleving stelt hij de vraag wat identiteit is. Op het kruispunt van hoe we onszelf zien en hoe anderen ons zien ontstaat vaak een hybride verhaal dat ongemakkelijk aan ons kleeft. Tegelijk is het heel moeilijk om los te komen van het verleden, maar ook onmogelijk om zich niet tot dat verleden te verhouden. Ten slotte maakt Grunberg ook een aantal connecties met de hedendaagse identiteitspolitiek. Vandaar de titel: de uitsluitingsmechanismen die vandaag het publieke discours bepalen zijn niet nieuw, en dat geldt zowel ter rechterzijde (racisme en populisme) als ter linkerzijde (identiteitspolitiek en politieke correctheid).
 
In zijn rede haalt Grunberg een aantal zeer beklijvende beelden aan (onder meer een joodse vrouw die de Duitse soldaat die haar kind heeft gedood, het dode kind in het gezicht gooit), niet om te provoceren, maar om ons te laten voelen hoe moeilijk het is de realiteit van de gruwel voor ogen te houden. Hij maakt dat punt ook in relatie tot de autobiografische romans van Marga Minco, waarbij de fictie soms vereenvoudigt en vertekent wat in werkelijkheid nog veel ongeloofwaardiger lijkt. De centrale boodschap die doorheen alle bespiegelingen loopt, is de gedachte dat de terreur van het verleden ons opnieuw zal bezoeken wanneer wij mensen reduceren tot de groep waartoe zij behoren.
 
De korte essays in dit boek zijn stuk voor stuk treffend, soms hard, en lucide, en mogelijk de intelligentste essays die u dit jaar zult lezen. Grunberg komt niet met oplossingen aandragen en speelt evenmin morele rechter: hij doet aan zelfonderzoek (al dan niet door een onderzoek van zijn lectuur van andere boeken) om ons zo een voorbeeld te geven van hoe we ons zelf in vraag kunnen stellen in het licht van een verleden dat altijd ongemakkelijk, verontrustend en dreigend over de schouder meekijkt – vooral wanneer we (durven te) denken dat het er niet meer is.
 
Arnon Grunberg: Als ze het over Marokkanen hebben, Querido, Amsterdam, 2020, 112 p. ISBN 989021424880. Distributie L&M Books 

© 2024 | MappaLibri