Wonderlijk. Dat is het woord bij uitstek dat te binnen schiet bij het lezen van het nieuwste werk van Atte Jongstra.
In één werk samenhangend
verhalen over August Strindbergs passies, Duitse naaktgymnastiek, de visie op
architectuur van Paul Scheerbart én de verspreiding van bliksemafleiders in het
Nederland van de 19e eeuw: het is een hele krachttoer om zulke
uiteenlopende onderwerpen in een doorlopend betoog te behandelen. Jongstra
waarschuwt zijn publiek dan ook meteen in het eerste hoofdstuk:
‘Ecologieën. Album
der natuur is een uiterst lapidaire geschiedenis van een idee over hoe de
natuur samenhangt…’
Het begrip natuur vat Jongstra trouwens erg ruimhartig op, want
regelmatig zijn die aangehaalde natuurlijke fenomenen niet meer dan een kapstok
om het te hebben over lang vergeten proza en dichtwerk, zijn eigen leven,
merkwaardige geschiedenissen en dergelijke meer. Om een voorbeeld te nemen: de
stukjes samengebracht onder het hoofdstuk ‘Natuur van glas’ vormen een bonte mengeling
van geschiedenis, biografische elementen, bijzondere weetjes en heel veel literaire
archeologie. Jongstra’s verbanden doen de lezer vooral zin krijgen om allerlei
vergeten of ondergesneeuwd literair werk te ontdekken. De aangeslagen toon is
daarbij bijzonder luchtig – spotten met de Kerk was altijd een constante in
zijn werk – en ook opmerkelijk speels: een deel van de referenties verklaart
Jongstra zélf in de tekst, een ander deel in het bijzonder uitgebreide
notenapparaat, maar over een hele reeks referentiële grapjes doet hij er het
zwijgen toe. Die moet de lezer op eigen kracht snappen.
Ook op taalkundig gebied
verwacht Jongstra een zekere intellectuele inspanning, want aangehaalde Engelse
of Duitstalige passages worden in principe onvertaald gelaten. Trouwens, het
frequente gebruik van eindnoten moet een wetenschappelijk serieux suggereren,
maar de 223 eindnoten verwijzen niet hoofdzakelijk naar bronnen. Eerder zijn
het uitgebreide gedachtensprongetjes, die extra beeldmateriaal bieden of de
hoofdtekst op een andere manier amusanter maken.
Over de vormgeving is
zorgvuldig nagedacht. Ecologieën. Een
album der natuur is prachtig geïllustreerd met honderden gravures, foto’s,
reproducties van manuscripten etc., in een bijzondere tweekleurendruk. De illustraties
zijn méér dan knappe verluchtingen in de tekst en verdienen vaak gedetailleerde
bestudering, omdat ze niet zelden hilarisch zijn.
Op metaniveau lijkt Jongstra de
lezer in deze moeilijke coronatijden ook nog een hart onder de riem te willen steken.
Regelmatig vestigt hij er de aandacht op dat hij in zijn wild meanderende
zoektocht gebruik maakte van Google om verbanden te vinden of het onderwerp uit
te diepen. Dat is een nederige houding, en tevens een optimistische boodschap
voor het publiek: books.google.com en rijksmuseum.nl (waar nagenoeg alle
afbeelding uit stammen) bieden zovéél materiaal, dat zelfs een lockdown met
bijbehorende sluiting van musea en bibliotheken geen intellectuele stilstand
hoeft te betekenen. En dat is een hoopvolle boodschap die dit prachtige werk
meegeeft. Absolute aanrader.
Atte Jongstra: Ecologieën. Een album der natuur, Afdh
Uitgevers, Doetinchem 2020, 288 p. : ill. ISBN 9789493183001
© 2024 | MappaLibri