In haar
debuutroman De
gelijktijdigheid der dingen verweeft Frouke Arns het verhaal van Nizar, een hedendaagse vluchteling,
met dat van Helena, een ‘Heimatvertriebene’ uit de naoorlogse jaren. Voor
Helena’s levensverhaal dat de kern van deze mozaïekroman vormt, werd de
schrijfster geïnspireerd door haar eigen
familiegeschiedenis: na de Tweede Wereldoorlog moest ook haar moeder Silezië
verlaten en een nieuw bestaan opbouwen in een gebied waar de mensen wantrouwig
tegenover nieuwkomers stonden.
Nizar heeft als
zoon van een universitair docent een onbezorgde jeugd in Damascus. Hij helpt
zijn moeder bij het maken van haar mozaïekkunstwerken en bezoekt met zijn vader
de hammam en het koffiehuis, waar hij kennis maakt met Jamahl voor wie hij
diepere gevoelens zal gaan koesteren. Na de slag bij Aleppo verandert de
situatie in Syrië zodanig dat velen ervoor kiezen het land te verlaten. Ook
Nizar dringt er bij zijn ouders op aan om te vluchten, maar daar willen zij
niets van weten. Wanneer zijn vader bij een aanslag om het leven komt, besluit
Nizar om via de Arctische route naar Europa te vertrekken. In de winter van
2013 lukt het hem op de fiets de Russisch-Noorse grens over te steken. Ploeterend
door de sneeuw weet hij een achteraf gelegen woning te bereiken waar hij uitgeput
in elkaar zakt en liefdevol wordt opgevangen door Helena die hem verzorgt alsof
hij haar eigen zoon is.
Ook Helena is het slachtoffer van een oorlog. Zij verliest
haar vader in de Tweede Wereldoorlog en wordt na de Duitse capitulatie samen
met haar moeder en zusje van haar geboortegrond in Silezië verdreven. Wanneer
zij na een tocht vol ontberingen in het Westen aankomen, worden zij samen met
andere gezinnen uit de ‘Ostgebiete’ op het terrein van het militair vliegveld bij
Kiel gehuisvest. Op school worden de Vliegveldkinderen buitengesloten en uitgescholden
voor Polacken die ‘maar beter terug kunnen gaan naar waar ze vandaan komen.’
Enige jaren
later verandert Helena’s leven als ze Leif Karlsen ontmoet. Na haar moeders
dood trouwt zij met hem en vertrekt naar zijn geboorteland Noorwegen. Leif
wordt kapitein op een van de schepen van de Hurtigruten, terwijl Helena in
Kirkenes probeert haar leven zin te geven. Met de geboorte van hun zoontje
Andor lijkt zij haar bestemming gevonden te hebben. Als hij echter sterft,
voelt ze zich schuldig en zondert zich af. Leif kan haar de steun die zij zo
hard nodig heeft, niet geven en pakt zijn leven weer op. Door toedoen van haar
vriendin Marit begint zij na enige tijd weer deel te nemen aan het sociale
leven in Kirkenes, maar de relatie met Leif is veranderd.
Vele jaren later helpt Nizars
komst haar in het reine te komen met het verleden. Zij ziet in dat Leif ‘met
volle vaart vooruit [is] gegaan, terwijl zij tot stilstand kwam.’ Dit inzicht
bevrijdt haar van het schuldgevoel dat ze haar hele leven heeft meegedragen. Eindelijk
durft zij zich over te geven aan het gevoel dat alles nog mogelijk is.
De gelijktijdigheid der dingen bevat
vijfentwintig hoofdstukken, waarvan er vier in een afwijkend lettertype gedrukt
zijn. In deze hoofdstukken ligt het vertelperspectief bij de sneeuwuil die op
de cover staat afgebeeld. Ze bieden een breder perspectief op de gebeurtenissen
die het leven van de hoofdpersonen een andere richting geven.
De nadruk ligt weliswaar op het
levensverhaal van Helena, maar Nizars verhaal is bekender: nog steeds trekken
duizenden vluchtelingen naar Europa omdat zij in eigen land hun leven niet
zeker zijn. Frouke Arns zet de lezers als het ware aan tot nadenken over de
beelden die hen via de media bereiken door ze te verweven met een historisch
vluchtverhaal. Door afstand te scheppen in tijd wordt invoelbaarder wat het voor
vluchtelingen betekent om ontheemd te raken en een onzekere toekomst tegemoet
te gaan.
De gelijktijdigheid der dingen past zowel qua thematiek als qua
stijl in het oeuvre van Frouke Arns, de voormalig stadsdichter van Nijmegen. In
deze roman zijn de suggestieve vertelstijl en de aandacht voor details die
tekenend zijn voor haar dichtbundel De camembertmethode (De
Arbeiderspers 2018) terug te vinden. De kracht van de beelden die kenmerkend is
voor haar gedichten, is ook hier in het taalgebruik terug te vinden. Vaak geven
slechts enkele zinnen de lezer inzicht in belangrijke gebeurtenissen en in de beweegredenen
van de personages. Toch wordt het adagium ‘show don’t tell’ niet altijd
nagestreefd. In het verhaal van Nizar staat uitgebreide informatie over de bijenteelt.
Deze passages zijn functioneel omdat ze verbonden zijn met Nizars herinneringen
aan cruciale momenten in zijn leven.
Een terugkerend thema in de
gedichten van Frouke Arns is het omgaan met het verlies van een geliefd persoon.
In De gelijktijdigheid der dingen
is de lezer getuige van Helena’s moeite om de dood van haar zoontje te
verwerken. Terwijl ze de confrontatie aangaat met haar trauma, ontvouwen de herinneringen
zich geleidelijk en krijgen gebeurtenissen uit het verleden hun beslag in het
heden. Zoekend en tastend geeft ze haar levensverhaal vorm zodat zij de
toekomst hoopvol tegemoet durft te zien.
De gelijktijdigheid der dingen is
een boeiende debuutroman waarin een universeel verhaal verteld wordt met een onderliggende
boodschap: mensen hebben elkaar nodig om de moeilijkheden die zij op hun
levenspad tegenkomen, het hoofd te bieden.
Frouke Arns: De gelijktijdigheid der dingen, De Arbeiderspers,
Amsterdam 2021, 232 p. ISBN 9789029544801. Distributie L&M Books
© 2025 | MappaLibri