Nederlands proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2023

Rita Depestel-Martynowski: Liefste Clara

door Jooris van Hulle

Van 1978 tot 1981 woonde Rita Depestel-Martynowski in Polen, dat toen nog achter het hermetisch gesloten IJzeren Gordijn lag. In 1978 besloot ze haar baan als lerares aan het ursulinen-instituut op te geven om als docente Nederlands aan de universiteit van Wroclaw (het vroegere Breslau) aan de slag te gaan. De ervaringen die ze er opdeed, hoe ze daar haar geliefde vond, hoe ze mede door hem betrokken raakte bij in het verzet tegen de communistische leiders -- het is de periode van de eerste Poolse paus en van het solidarnosc van Lech Walesa –, hoe ze op vraag van wijlen Gaston Durnez als correspondent voor o.m. De Standaard aan de slag kon: het bood haar op zich al voldoende stof voor een beklijvend relaas over de toestand in het land nu pakweg 45 jaar geleden.    

In haar nawoord vermeldt ze: ‘Wat me triggerde om me eindelijk aan het schrijven te zetten, was de ontdekking van de brieven die mijn Franse oudoom schreef vanuit het Franse leger en later vanuit Stalag VIIIIc.’ Het zijn die brieven, waar ze naar verwijst in de roman zelf bij een terugblik op het jaar 2010, die een bijzonder licht werpen op de familiegeschiedenis, en vooral dan op de vraag wat er met haar grootvader Etienne echt gebeurd is. Zijn naam staat in het Franse dorp Velennes vermeld op het oorlogsmonument. Als een echte spoorzoeker gaat Depestel op zoek naar de lijnen die de persoonlijke levensgeschiedenis van Pepère Etienne hebben ingekleurd, van zijn huwelijk in Velennes tot en met de relatie die hij als oorlogstewerkgestelde in Reudchen begon met een zekere Lucia. 
  
Opvallend in het verhaal dat Depestel neerschrijft, is het feit dat vooral de brieven van Marcel, de broer van Etienne, die na de oorlog gebroken terugkeerde naar Frankrijk, laten vermoeden dat met Etienne een en ander niet gelopen is zoals mocht worden verwacht. ‘Liefste Clara’: het zijn de brieven die Marcel stuurde aan zijn vrouw om haar waar mogelijk moed in te spreken als het gaat om het runnen van het landbouwbedrijf, en waarin meestal slechts zijdelings, in de marge als het ware, naar Etienne wordt verwezen. 
  
Via haar alter ego Veerle Frion – met het scheppen van dit personage neemt Rita Depestel tot op zekere hoogte afstand van het puur autobiografische van haar roman – worden de puzzelstukken voor de auteur in elkaar gepast. Treffend is de slotalinea van het boek: ‘Ik wil niet meewerken aan het in stand houden van een leugen. Etienne Frion is gestorven maar niet gesneuveld, hij was geen held maar een mens die liever gewoon in Velennes was gebleven maar door het lot in Reudchen belandde. Wees mild.’ Die mildheid siert de auteur, haar boek is geen veroordeling, maar in de eerste plaats een poging om te begrijpen. 
  
Wat op het eerste gezicht een genealogische queeste is voor de kleindochter, wordt door Rita Depestel-Martynowski (hier toch even duidelijk maken: Martynowski is de naam van haar Poolse echtgenoot) aangereikt binnen de context van haar ervaringen in Polen eind van de jaren 1970, begin van de jaren 1980. Liever dan te kiezen voor het (gearrangeerde) huwelijk met Karel, bij wie ze vruchteloos zoekt naar de warmte van de emotionele betrokkenheid, en voor de zekerheid die het huwelijk haar zou bieden (de bouw van een luxueuze woning is zelfs al geregeld) opteert Veerle ervoor haar eigen gevoelens en verlangens in te volgen. In Polen leert ze het dagelijkse gevecht om te overleven van nabij kennen: er is de greep van de partij op elk segment van het bestaan van de mensen, er is het bijna ieder moment weerkerende gebrek aan de meest noodzakelijke levensmiddelen. 
  
Depestel schuwt geen enkel detail, zo breed waaiert haar relaas over de toestand in het land uit. Juist deze aanpak maakt van Liefste Clara een document humain dat het louter persoonlijke (haar familiegeschiedenis) overstijgt. Voor lezers die de periode van de van de val van het communistische regime hebben meegemaakt, blijft veel herkenbaar. Voor lezers van de generaties erna is haar relaas een eyeopener die hen erop kan attenderen dat democratie niet zomaar een verworvenheid is. Een tour de force kortom die weet te overtuigen. 
  
Rita Depestel-Martynowski, Liefste Clara, Ertsberg, 2023, 387 p. ISBN 9789464369939 

deze pagina printen of opslaan