Vertaald proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2023

Josefine Klougart: Dit zou allemaal van jou kunnen zijn

door Jen de Groeve

De herinnering, het theater van het verleden  

Eric moet een hartoperatie ondergaan en dus reist zijn dochter Barbara met haar babyzoontje Bell naar het ouderlijk huis in Mols Bjerge. De operatie verloopt goed, maar als Eric ontwaakt uit de narcose is er in zijn blik geen enkele herkenning.
 
‘Zijn ogen leken volledig ontzield, als je dat zo tenminste kunt zeggen; het was alsof je achter de coulissen keek, om daar een bodemloze afgrond te ontdekken. Alsof er in die grote duisternis geen enkele herinnering school, geen enkel beeld om je aan vast te houden.’
 
Met dit geheugenverlies als katalysator haalt Barbara zich haar verleden en dat van haar familie weer voor de geest. Ze wil zichzelf begrijpen door haar afkomst en binnen een ruim cultureel kader. Dat gebeurt in een associatief over en weer tussen heden en verleden, kindertijd en volwassenheid, fantasie en realiteit, individuele levens en universele kwesties… Met talloze referenties naar de literatuur, wetenschappen en filosofie. Zo kun je vertrekkend van Seamus Heaney ‘s ‘Digging’ – de dichter graaft, zoals zijn vader en diens vader voor hem, niet meer met de spade, maar met de pen -- bij Nietzsche, Walter Benjamin en Alexander Baumgarten uitkomen -- en dat allemaal in een enkele paragraaf van nog geen bladzijde. Het opent mogelijkheden tot een boeiend gedachtespel over herinneren en cultureel geheugen, het cyclisch verloop van de geschiedenis, literatuur als benadering van de werkelijkheid…
 
Het zijn vooral de herinneringen aan haar moeder die Barbara’s inzicht in haar eigen leven sturen. De levens van Sonja en die van (vooral) Barbara en haar zus Sara, vormen de rode draad. Sonja’s leven was er een van alledag, een leven waarvan je weinig herinneringen meedraagt, maar waardoor haar kinderen toch het sterkst worden gevormd. Zij wil voor hen een goed leven, want zelf komt ze uit een arm gezin – ‘De schaamte was erger dan de honger’. Dat betekent een leven in harmonie met de natuur, ‘één zijn met het grote leven’, maar ze lijkt een verdriet mee te dragen dat ouder en groter is dan zijzelf. Vooral eenzaamheid is haar deel. Als haar man er is, neemt hij alle ruimte in en beweegt zij zich aan de rand van het gebeuren. Dat terwijl hij blind is voor al wat hij met zijn gezin zou kunnen hebben. Het verleden werkt door ‘als een vaag litteken waarvan ze zelf niet weten hoe ze eraan zijn gekomen’.
 
Als Barbara debuteert met een roman over hun leven, kwetst ze haar moeder ten gronde. Ze legt in haar boek de dingen bloot waarover gezwegen moest worden. Ze schrijft over haar groot en onvervuld verlangen naar haar moeder, en over een werkelijkheid die misschien achter de dingen steekt. Sonja bezwijkt zowat onder de hartenpijn, terwijl Barbara meende dat haar boek doordrongen was van de liefde voor haar afkomst. Ze heeft zich echter niet gerealiseerd dat ze Sonja daarin haar eigen stem heeft ontzegd.
 
Wat Barbara beoogde met haar boek is in se ook wat Josefine Klougart doet in Dit zou allemaal van jou kunnen zijn, een boek ‘dat alles in het leven met elkaar verbond, zodat je het grootse en het kleine zou kunnen zien, de tijden die het concrete heden doordrenken.’ Dat resulteert in een associatief uitdijende caleidoscopische roman, die bol staat van gedetailleerd uitgewerkte passages waar je mogelijk niet altijd blijf mee weet. Zo slaat de referentie naar Alexander von Humboldt, ‘die begreep hoe alles met elkaar is verweven als duizenden draden’ meteen aan in het licht van Klougarts opzet – ook de schijnbaar lukraak gedropte verwijzingen naar de ecologie verankeren zich nu beter –, maar ik vraag me wel af wat de herhaalde bespiegelingen over de fatale poging door Toni Kurz en Andreas Hinterstoißer in 1936 om de Eiger Nordwand in de Zwitserse Alpen te beklimmen, toevoegen aan de lectuur. De passages over het leven van de schrijver Jørgen-Frantz Jacobsen (1900-1938), naar wiens hoofdpersonage uit zijn roman Barbara Sonja haar oudste dochter vernoemde, hebben dan wel een zekere relevantie, maar in hun uitvoerigheid en detail verstoorden ze de lectuur voor mij in grote mate. En dan zijn er nog de veelvuldige filosofische reflecties, en citaten en parafrases uit de wereldliteratuur. Het referentiekader van elke lezer individueel zal bepalen of, en in welke mate de verbindingen zichtbaar en betekenisvol zullen worden.
 
Klougart weeft dit fijnmazige web van betekenissen in een beeldrijke, reflectieve taal, die dan eens poëtisch en inleefbaar is, zoals in: ‘ze moet zich tegelijkertijd gigantisch sterk en hulpeloos als een langpootmug in een kinderhand hebben gevoeld’. Of nog, over de ogen van een angstig paard, waarin ‘het witte zichtbaar wordt als lakens die uit een raam worden geschud in een donkere straat’. Ik kan doorgaan met citeren, want frappante, beklijvende beelden als deze zijn er voor het oprapen. Erg intens kunnen ze ook zijn, zoals bijvoorbeeld de herinnering aan een gebroken moeder die ineenzakt op het kerkhof alsof ze haar gestorven kind wil gaan opgraven. Maar al te vaak wordt het ook te abstract filosoferend, bijvoorbeeld over Barbara’s schaamteloze liefdesleven:
 
‘waar het woord schaamte nog een besef van grensoverschrijding veronderstelt, beweegt zij zich in een hogere sfeer, of net in een lagere – in ieder geval is ze ver verheven boven dat soort consideraties, of beweegt ze zich op een niveau ver daaronder’.
 
Bedenkingen over hoe mensen een taal worden waarin emoties naar een hoger plan worden getild, of hoe het bewustzijn van de mens zich verzamelt rond een koperen scharnier… daar kan ik helaas niet veel mee.
 
Dit zou allemaal van jou kunnen zijn is een rijke, complexe vertelling, een detaillistische mozaïek waarin je redelijk kans loopt tijdelijk te verdwalen. Ik moet toegeven dat het gefragmenteerd lezen achteraf mij meer voldoening gaf dan mijn gestage eerste lectuur, waarbij de wrevel over doelloos lijkende uitweidingen regelmatig de overhand nam. Het is een boek dat je tijd moet geven en dat een veelvoudige lectuur verdient.
 
De Deense schrijfster Josefine Klougart (1985) is een van de belangrijkste stemmen in de Scandinavische literatuur van vandaag. Ze werd tweemaal genomineerd voor de Nordic Council Literature Prize en voor Dit zou allemaal van jou kunnen zijn, haar zesde roman, kreeg ze de Jyllands-Posten Literatuurprijs 2022. Het is, na Een van ons slaapt (Oevers 2018), de tweede roman die in het Nederlands werd vertaald.
 
Josefine Klougart: Dit zou allemaal van jou kunnen zijn, Oevers, Zaandam 2023, 326 p. ISBN 9789493290310. Vertaling van Alt dette kunne du få door Michal van Zelm. Distributie De Wolken

deze pagina printen of opslaan