Vertaald proza
BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2023
Yuko Tsushima: Een vrouw rent over een berg
door Jo Vanderwegen
De in 2016 overleden Yuko Tsushima mag duidelijk op een
vernieuwde belangstelling rekenen. Tweeënhalf jaar na Domein van
licht verschijnt nu Een vrouw rent over een berg: die
roman dateert weliswaar al uit 1980, maar kreeg zopas een eerste Nederlandse
vertaling door Jacques Westerhoven.
Een belangrijk onderwerp uit
Tsushima’s oeuvre vormen vrouwen aan de rand van de Japanse maatschappij. Dat
thema lag Tsushima bijzonder na aan het hart, omdat ze zelf moest opgroeien
zonder vader én een alleenstaande moeder was – geen vanzelfsprekendheid in het
conservatieve en door mannen gedomineerde Japan van de 20ste eeuw. Een
vrouw rent over een berg vormt hierop geen uitzondering. Het boek volgt een
jaar uit het leven van Takiko Odaka, een zwangere jonge vrouw die nog bij haar
ouders inwoont. Tot grote frustratie van haar ouders weigert ze duidelijkheid
te scheppen over wie de vader is of wat haar concrete toekomstplannen zijn.
Daarbij komt dat het gezin het absoluut niet breed heeft, en Takiko’s vader
deels invalide is door een werkongeval. Elk vertrouwen tussen de gezindsleden ontbreekt:
Takiko’s moeder dringt zeer vaak aan op een abortus; haar vader is een bruut
die haar regelmatig meppen verkoopt. Het mag duidelijk zijn dat Takiko’s ouders
op geen enkel moment oog hebben voor de gevoelswereld van hun dochter.
Het is niet meer dan
logisch dat Takiko zo snel als mogelijk wil ontsnappen aan die toxische
familiedynamiek. Helaas heeft ze niet genoeg geld om een eigen woning te huren
eenmaal haar zoontje Akira geboren is. Zelfs na de geboorte van Akira is er
geen toenadering en blijft de vertrouwensband met haar ouders volledig
onbestaand: zo herhaalt Takiko’s moeder meerdere malen dat het beter zou zijn
om de jonge baby ter adoptie af te staan. Kortom, alle familieleden leven naast
elkaar door. Wanneer Takiko van werk verandert en bij een plantenkwekerij
terecht komt, ontmoet ze Kanbayashi, vader van een gehandicapt kind. Hij is een
van de zeldzame personen met wie Takiko een bijzondere connectie voelt.
Ook voor de lezer is
het moeilijk om de drijfveren of toekomstplannen van Takiko te doorgronden. Ze
maakt financieel gezien vreemde keuzes en droomt escapistisch over bevroren
zeeën en eskimo’s, berglandschappen en kristallen. De geduldige lezer moet tot
pagina 214 wachten om uit eerste hand een inkijk te krijgen in wat Takiko wérkelijk
dacht toen ze bleek zwanger te zijn: ‘Natuurlijk sprong ik geen gat in de lucht
van blijdschap’. Maatschappijkritiek daarentegen krijgt wel een prominente plaats
in het boek. Tussen de lijnen door valt te lezen Takiko een seksueel actieve
vrouw zonder vaste relatie is, een groot taboe in het Japan van de 20e
eeuw, waar de anticonceptiepil trouwens lange tijd verboden was. Ook stelt
Tsushima de tweederangs behandeling die alleenstaande moeders ten deel valt aan
de kaak. In de korte biografische schets van Tsushima die vertaler Jacques
Westerhoven voorzag, staat dan ook dat Tsushima in deze roman nadruk wilde
leggen op het maatschappelijke isolement van vrouwen die gedwongen zijn hun
kind zonder enige hulp van anderen groot te brengen.
Het mag duidelijk zijn: Een
vrouw rent over een berg voelt in de eerste plaats aan als een aanklacht
tegen de heersende opvattingen en de slechte maatschappelijke behandeling van
ongehuwde moeders. Het literaire karakter komt voor de auteur duidelijk pas op
de tweede plaats. De lezer krijgt weliswaar een inkijk in het leven van een
alleenstaande moeder, maar die lijkt geen evolutie door te maken. Haar precieze
beweegredenen blijven dan ook duister. De lezer krijgt de hoofdpersonages van
buiten af te zien en wordt zo goed als nooit deelachtig gemaakt in hun
denkwereld. Zo droomt Takiko regelmatig van ‘vrijheid’, maar wat moet die
vrijheid dan precies moet inhouden, krijgt geen uitwerking. Ook de andere
personages blijven allen koppig vastzitten in hun rol. De waarde van Een
vrouw rent over een berg ligt dan ook eerder in het documentaire karakter –
het is geen evident werk.
Des te merkwaardiger is de mindere technische
afwerkkwaliteit. Waar Domein van licht nog gedrukt was op stevig wit
papier, met heerlijk scherpe letters en netjes voorzien van hardcoverkaft, komt
Een vrouw rent over een berg er bekaaid van af met z’n slappe kaft,
papier van povere kwaliteit en een stevig prijskaartje. De recessie in het
uitgeversbedrijf en de immer stijgende kosten zijn in talrijke media al velen
malen belicht, maar een premiumprijs vragen voor een boek dat technisch eerder
doet denken aan een heruitgave, is een brug te ver. Zo’n strategie zal niet
helpen om meer mensen te overtuigen literatuur te kopen.
Yuko Tsushima: Een vrouw rent
over een berg, De Bezige Bij, Amsterdam 2023, 304 p. ISBN ISBN
9789403118024.
Vertaling van Yama wo hashiru onna door Jacques Westerhoven. Distributie
Standaard Uitgeverij
deze pagina printen of opslaan