Poëzie

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2023

Alja Spaan: Het langzaam voorovervallen

door Marc Bruynseraede

Ouder worden en sterven, het is ons aller lot. En nu er alsmaar meer mensen een hoge leeftijd bereiken in ons welgestelde Westen worden we geconfronteerd met de steeds nijpender zorg voor ouderlingen. Een zorg die elke dag duurder wordt om niet te zeggen: onbetaalbaar. Hoe dat zo allemaal verloopt in een Woonzorgcentrum heeft Alja Spaan van dichtbij beleefd door wekelijks, in de periode van januari 2019 tot januari 2021, voorleessessies in een zorginstelling te houden.  

Ze schreef er 56 gedichten over die met grote schroom en discretie gemaakt zijn en heel scherp inzicht bieden in de wereld van het rollatordom. Ik zou de gedichten caleidoscopisch van aard noemen. Je kent dat caleidoscopisch buisje dat kinderen naar het licht houden en waar kleurige stukjes glas alsmaar nieuwe, wondere patronen vormen. De schoonheid ervan is dat ze willekeurig en toevallig bij elkaar horen, net als de bejaarden, die te samen hun laatste dagen beleven en slechts door de rare synchroniciteit van de zorgbehoevendheid bij elkaar zijn geplaatst. Welke mannen en vrouwen te samen in een instelling verblijven: je weet niet waarvandaan en waarheen, maar dat doet er niet toe.
 
Alja Spaan heeft met haar ervaring van de voorleessessies een rijke oogst aan diverse momenten bij elkaar gesprokkeld. Het lijkt bij momenten op een pêle-mêle van familiefoto’s : momentopnamen, herinneringen, invallen, onsamenhangende, melancholische beelden, die al vergeeld zijn nog vóór ze ingelijst zijn, maar die een pregnant beeld scheppen van het dagelijks leven in een instelling. Van de slotsom: ‘Laten we het nog even leuk maken, in afwachting van de dood, en niet denken aan wat ons te wachten staat.’ We houden ons bezig met een spelletje scrabble: halfdoof, halfdement of half allebei tegelijk en we lachen met de evidente mankementen en het altijddurende onvermogen. Maar we klagen niet. We slaan er ons doorheen.
 
Uit de gedichten van Alja Spaan – telkens 7 maal 2 verzen – spreekt een groot vermogen tot empathie, ja zelf tederheid bij zoveel gelatenheid.
 
‘een herhaalde poging
 
Mevrouw Z. loopt naar binnen, om de tafel heen, kjjkt me donker
en verwilderd aan, roept ‘geen muziek, geen
 
muziek vandaag?’ en loopt de deur weer uit. Een helder moment
waarop ze aan muziek denkt, zich herinnert dat
 
ze viool speelde in een orkest en dat nu weer wilde doen of een
breuk in het weekschema, de planning van het
 
tehuis, het ondergeschikt zijn aan derden en waar bemoeit iedereen
zich mee. Wat lijkt me dat erg, zegt mevrouw
 
de B., als je geen instrument meer kunt spelen. Of vasthouden, zeg
de heer P. Wat deed u eigenlijk vroeger?
 
Mevrouw Z. wordt later zingend teruggevonden in de keuken waar
ze op een krukje zit met wiebelpoten. Deksels
 
had ze in haar handen moeten hebben, pollepels en messen. Vooral
die laatsten. Je kunt ze als strijkstok over je armen halen.’
 
De droge, onopgesmukte registratie in een hyper-realistische schrijftrant maakt het beschrevene des te pakkender. Je zit met je neus op het gebeuren. En je ondergaat de redenering die af en toe met haken en ogen aaneen hangt. Maar je begrijpt het.
 
Alja Spaan (Sint Pancras 1957) die sinds haar elf jaar dagelijks een gedicht schrijft, heeft deze uitgepuurde stijl door de jaren heen tot groot meesterschap ontwikkeld. Naast het schrijven organiseert zij Reuring, een taalplatform voor de inwoners van Alkmaar en omstreken, die niet te beroerd zijn om van literatuur te genieten. En verder is zij voorzitter, coördinator en redacteur van het literaire e-magazine Meander en dichter bij de Eenzame Uitvaart Alkmaar.
Dank zij deze laatste hoedanigheid weet zij beter dan wie ook dat je niet begraven kan worden zonder een portie poëzie die, als je ze bij leven gemist hebt, toch nog als een ruiker op het graf kan liggen.
 
Een beklijvende bundel, net als de roze gelakte nagels die in de ene sandaal van Mevrouw de B. zitten, ‘maar dat is een kwestie van verveling’ snuift ze ‘van die meiden hier’.
  
Alja Spaan: Het langzaam voorovervallen, P, Leuven 2023, 64 p. ISBN 9789464757095

deze pagina printen of opslaan