Vertaald proza
BOEKEN NR. 10, DECEMBER 2023
Mythische Afrikaanse kracht: Het oeuvre van Jennifer Nansubuga Makumbi
door Kris van Zeghbroeck
De Brits-Oegandese auteur Jennifer Nansubuga Makumbi (1967) werd
geboren en getogen in Oeganda, waar ze als kind het dictatoriale regime van Idi
Amin en de guerrillaoorlog meemaakte. Ze pendelde tussen haar vader/tante en
grootouders, tussen stad en platteland, tussen Engels en Loganda, tussen
(koloniale) moderniteit en de traditionele Baganda cultuur.
Makumbi werkte als leerkracht tot ze zo’n tweeëntwintig jaar
geleden migreerde naar het Verenigd Koninkrijk. Terwijl ze in een
verzorgingstehuis werkte, studeerde ze Creative Writing in Manchester (MA) en
Lancaster (PhD). Ze doceerde Engels en Creative Writing aan verschillend Britse
universiteiten en is nu verbonden aan Lancaster University. Makumbi woont in
Manchester met haar man en zoon.
Ondanks haar vaste verblijfsvergunning en (recent) Brits
paspoort is ze is met hart en ziel verbonden met Afrika, zodat ze regelmatig reist
tussen Oeganda en het Verenigd Koninkrijk. Haar universeel aansprekende
thematiek, focust in de eerste plaats op een Afrikaans doelpubliek en de
dynamiek van de Afrikaanse literatuur. Haar engagement voor Afrika maakte van haar
een van de honderd invloedrijkste Afrikanen in 2022 (New African Magazine).
Makumbi’s proza is gedrenkt in de lokale Afrikaanse orale
tradities. ‘She realised that oral traditions were so broad and would be able
to frame all her writing regardless of subject, form or genre. She ‘noticed
that using oral forms which were normally perceived as trite and 'tired'
brought, ironically, a certain depth to a piece that I could not explain.’’
‘It is important to note that her intentions in using oral
traditions in fiction are not conservationist as is often presumed in African
writing. She draws on oral forms because they anchor her writing in Ganda
culture. At the same time, because these oral forms are rooted in her first
language, she is confident using them.’ (Wikipedia)
Makumbi’s Britse debuutroman Kintu (2018, Kintu)
is gebaseerd op haar doctoraatsroman The Kintu Saga, bekroond met de Kwani?
Manuscript Project (2013). Als onderdeel van die bekroning verscheen in 2014
een Keniaanse ‘Kwani Trust’-editie onder de titel Kintu die, na de
verkoop van de rechten aan OneWorld (Penguin Group), als een piraateditie
blijft circuleren in Afrika.
In 2019 volgde haar verhalenbundel Manchester Happened
/ Let’s Tell this Story Properly (Dit verhaal moet goed verteld
worden). Haar recentste roman is The First Woman / A Girl Is A
Body of Water (2020, De eerste vrouw). Opvallend zijn de
alternatieve titels voor de Amerikaanse markt. Met de nieuw vertaalde
verhalenbundel zijn nu alle werken van Makumbi beschikbaar in het Nederlands
via uitgeverij Cossee.
Kintu kan gezien worden als een geslaagde poging om
de Oegandese literatuur - relatief onzichtbaar in vergelijking met de
Nigeriaanse - op de Afrikaanse en internationale kaart te zetten. Deze epische roman
(‘The Great Ugandan Novel’) focust op de tocht van de stamhouder Kintu Kidda in
1750 naar het koninklijk hof om trouw te zweren aan de nieuwe koning.
Onderweg doodt Kintu ongewild zijn ongehoorzame adaptiezoon
met een ongecontroleerde klap. De biologische vader vervloekt de Kintu-clan tot
in de verre toekomst. Makumbi gebruikt een mix van orale verteltradities,
volksverhalen, mythen en Bijbelse elementen om de Oegandese samenleving en
cultuur over de generaties heen, van voor het koloniale tijdperk tot nu, te
verbeelden.
De scheppingsmythe bij de Baganda brengt de eerste man Kintu
en de eerste vrouw Nnambi samen als de eerste voorouders waaruit alle leven
voortvloeit. Vrouwen en de onderlinge overlevering van wijsheid en tradities
over de generaties heen staan centraal in de roman De eerste vrouw
(Jhalak Prize 2021). Het boek vormt een tegengewicht van de mannelijke
geschiedenis die in Kintu aan bod kwam.
Centraal staat de getroebleerde Kirabo, die een aantal
biografische kenmerken met Makumbi deelt. Ze heeft haar moeder nooit gekend en
is op zoek naar antwoorden, naar een plaats in het leven binnen de dualiteit
stad en platteland. Uiteindelijk zijn alle vrouwen (de ontbrekende moeder heet Nnambi)
in haar leven ‘de eerste vrouw’, die binnen een plaatselijke vorm van feminisme
(mwenkanonkano) elkaar versterken en verrijken: ‘Life is about making myth’.
‘We are constantly creating myths around ourselves as we
want people to see us in a particular way. We create myths around individuals
and also societies and tribes. The problem is that there are too many
destructive myths used to put women down, such as that women lose bits of their
brain when they have a baby. Myth-making is one tool to find a voice’ (The Guardian).
De verhalenbundel Dit verhaal moet goed verteld worden,
refereert naar een van de twaalf kortverhalen die in de bundel Manchester
Happened opgenomen werden. Het belang van de oorspronkelijke titel ligt in Manchester,
de nieuwe thuisbasis van Makumbi’s gezin, nadat ze vanuit Oeganda naar het
Verenigd Koninkrijk migreerde. Het gebeurde, het overkwam haar…
Verhalen die op een proloog na gebundeld werden onder de
noemers ‘Vertrekken’ en ‘Terugkeren’ raken aan het hart van migratie en
ontworteling. Binnen een lange traditie van migranten uit de Commonwealth heeft
Makumbi haar eigen verhalen die focussen op identiteit en de confronterende tegenstellingen
tussen Groot-Brittannië en Oeganda. Het verhaal ‘Let’s Tell This Story Properly’
werd in 2014 bekroond met de Commonwealth Short Story Prize (regional winner,
Africa).
Jennifer Nansubuga Makumbi: Dit verhaal moet goed verteld worden, Cossee, Amsterdam 2023, 316 p. ISBN 9789464520941. Vertaling van Manchester Happened door Josephine Ruitenberg
Jennifer Nansubuga Makumbi: De eerste vrouw, Cossee, Amsterdam 2021, 475 p. ISBN 9789059369511. Vertaling van The First Woman door Josephine Ruitenberg
Jennifer Nansubuga Makumbi: Kintu, Cossee, Amsterdam 2023, 479 p. ISBN 9789059369009. Vertaling van Kintu door Josephine Ruitenberg
Distributie Pelckmans Uitgevers
About – Jennifer Nansubuga Makumbi (jennifermakumbi.net)
deze pagina printen of opslaan