Vertaald proza
BOEKEN NR. 2, FEBRUARI 2024
Daniel Mendelsohn: Verloren
door Laurent Meese
Terwijl zijn
leeftijdsgenootjes voetbal speelden of achter de meisjes liepen, was Daniel
Mendelsohn (geb. 1960) als kind al bezig met genealogie en het samenstellen van
een stamboom. Hij leek fysiek sprekend op zijn oudoom Sjmiël, en dat bracht
vele familieleden tot tranen als hij ergens binnenkwam. Geïnspireerd door deze
vreemde tafereeltjes en de vele verhalen die zijn grootvader Abraham over hun
geboortedorp Bolechow (Oekraïne) vertelde, wilde hij deze familiegeschiedenis
ooit tot op het bot uitpluizen. Hoe kwam het dat Sjmiël tijdens de Tweede
Wereldoorlog als enige van zijn broers en zusters achterbleef in Bolechow,
terwijl alle anderen uitweken naar de Verenigde Staten of Israël? Waarom rustte
er een familietaboe op deze geschiedenis? Sjmiël, zijn vrouw Esther en hun vier
dochters kwamen allen tragisch om het leven. Van de oorspronkelijk Joodse populatie
van Bolechow zouden uiteindelijk maar 48 mensen de oorlog overleven.
Uitgangspunt voor Verloren.
Op zoek naar zes van de zes miljoen is de wereldwijde zoektocht van
Mendelsohn naar sporen, die eindelijk, zestig jaar na datum (het boek verscheen
oorspronkelijk in 2006), het precieze lot van zijn oudoom van zijn gezin moeten
ophelderen. Samen met zijn broer, die voor de foto's zorgde, zijn zus en een
tolk bezocht Daniel Bolechow, om er tijdgenoten van zijn oudoom en zijn gezin
te interviewen. De gesprekken werden op videoband vastgelegd en nadien
uitgeschreven. Alle feiten in het boek zijn waargebeurd, enkel de dialogen
werden lichtjes aangepast om de chronologie in de roman te respecteren of
omwille van de privacy van bepaalde personen. De getuigen bleken in de loop der
tijden uitgeweken te zijn naar alle uithoeken van de wereld. De zoektocht
besloeg in totaal vijf jaar en bracht de Mendelsohns naar 12 landen op vier
continenten.
De
structuur waarin hij zijn verslag goot, is gebaseerd op het Oude Testament. Het
boek begint met een onmisbare stamboom van de familie van Sjmiël Jäger, waarop
in vijf delen wordt voortgebouwd, gaande van Beresjiet (uit Genesis) tot
Noach en Lech Lecha. Mendelsohn ontdekt steeds meer getuigenissen die details
over het leven van het gezin van zijn oudoom blootleggen. In het deel 'Kaïn en
Abel' borduurt hij bijvoorbeeld voort op de vermeende gespannen situatie tussen
de broers.
Een
genre-etiket op Verloren plakken is haast onmogelijk. Het is
tegelijkertijd een detective en een documentair non-fictiewerk. Het boek bevat
foto's en brieffragmenten die het leven van de Joodse emigranten reconstrueren.
Daarnaast is het ook zeer persoonlijk van toon, en zit het vol memento mori en
metafysische en exegetische uitweidingen. De schrijver, classicus, journalist
en criticus, geeft toe dat je door te reizen veel kennis vergaart. Maar wat je
onderweg wijzer maakt, blijkt vaak heel verrassend en illusoir.
Verloren werd
bedolven onder de literaire prijzen, waaronder de National Critics' Circle
Award, de National Jewish Book Award en de Salon Book Award. Het Franse blad Lire
verkoos het in 2007 bovendien tot boek van het jaar. De Nederlandse vertaling
bevat een naschrift waaruit blijkt dat na publicatie nog enkele archiefstukken
boven water kwamen die het trieste lot van Sjmiël Jägers vrouw Ester en hun
jongste dochtertje Bronia officiëel bekrachtigen: beiden zijn omgekomen tijdens
de eerste verschrikkelijke dagen van de tweede Aktion in Bolochow. Het
onbegrijpelijke van de Holocaust echoot na lezing nog lang na.
Met zijn minutieus
gecomponeerde boek geeft Daniel Mendelsohn een gezicht aan zes van de zes
miljoen anonieme slachtoffers en richtte hij een indrukwekkend literair grafmonument
op. Roxane van Iperen schreef het voorwoord bij deze heruitgave.
Daniel Mendelsohn:
Verloren. Op zoek naar zes van de zes miljoen, De Bezige Bij, Amsterdam
2023, 565 p. : ill. ISBN 9789403171418. Vertaling van The lost. A search for
six of six million door Ronald Vlek. Distributie Standaard Uitgeverij
deze pagina printen of opslaan