Vertaald proza

BOEKEN NR. 2, FEBRUARI 2024

Osamu Dazai: Als mens mislukt

door Jo Vanderwegen

De buitengewone focus die tegenwoordig ligt op sociale media heeft ervoor gezorgd dat er zopas een nieuwe vertaling in het Nederlands is verschenen van de Japanse klassieker Ningen shikkaku van Osamu Dazai (1909-1948), destijds verschenen in het jaar dat hij zou overlijden. Het boek werd al in 1958 voor het eerst vertaald in het Engels door Donald Keene (als No longer human), in het Frans (La Déchéance d’un homme, Gaston Renondeau) in 1990 en opnieuw in het Engels door Mark Gibeau in 2018 (dit maal onder de titel A shameful life). Tevens werd Ningen shikkaku verscheidene keren verfilmd (laatst nog in 2019), werd er een musical van gemaakt (2021). Zelfs een anime-serie (2009) en twee verschillende manga’s (2009, 2017) verbeeldden de roman. Ondanks de relatieve ouderdom van het werk ging het boek in het Engelstalige taalgebied viral als TikTok-sensatie in 2019. Er is zelfs een Japanse heavy-metal groep die een van hun platen Ningen Shikkaku noemde! Dit alles om de extreme populariteit van Osamu Dazai’s magnum opus te duiden. En nu heeft ook Luk Van Haute er een vertaling in het Nederlands van gemaakt.  

Als mens mislukt verhaalt over een naamloze figuur die drie notaboeken terugvindt. Proloog en epiloog zijn bijgevolg van de hand van de mysterieuze naamloze schrijver. De notaboeken die de protagonist ter hand zijn gekomen, vertellen het verhaal van Oba Yozo, van diens jeugd tot hij de leeftijd van bijna dertig heeft bereikt. Die Oba Yozo leefde aanvankelijk een leven vol clownerieën, maar merkte dat na verloop van tijd een schoolkameraad steeds vaker door zijn luchtige façade heen kon prikken. Verscheidene zelfmoordpogingen volgden. Na zo’n poging waarbij zijn vriendin stierf, maar hijzelf in leven bleef, werd hij in een psychiatrische kliniek opgenomen en raakte onherroepelijk verslaafd aan morfine.
 
De sombere thematiek van het boek in het boek bevat tal van autobiografische elementen voor Dazai: ook de auteur overleefde verscheidene zelfmoordpogingen (bij één overleed zijn vrouw), hij raakte verslaafd aan roesmiddelen, enz. De hoofdthema’s uit Als mens mislukt zijn dan meteen ook de problemen waar Osamu Dazai zélf mee worstelde, zoals depressie, sociaal isolement, vervreemding en suïcide. Een paar andere motieven, zoals de klemtoon op verkleden en maskerades, het verschuilen van zijn werkelijke ik, e.d. meer duiken ook met regelmaat in ander werk van Dazai op. In een vroeg kortverhaal van Dazai, Doke no hana, speelt zelfs dezelfde ‘Oba’ de hoofdrol. Het Japanse woord ‘doke’ betekent trouwens clownerieën.
 
Ook in het werk van die andere Japanse literaire reus, Yukio Mishima, speelde het verstoppen van het ware gezicht een belangrijke rol, zie maar in Bekentenissen van een gemaskerde (Kamen no kokuhaku) – misschien niet geheel toevallig gepubliceerd één jaar na Ningen shikkaku. Dat verkleden, zich verbergen voor de ander, een universeel thema is, bewijst bij ons Maurice Gilliams met Elias of het gevecht met de nachtegalen (1936). Het is maar één voorbeeld dat aantoont dat Dazai écht niet moet gezien worden als een traditionele schrijver. Ook de vele verwijzingen naar westerse (Amadeo Modigliani, Vincent van Gogh, Fjodor Dostojevski) én Japanse cultuur (Natsume Soseki, Matsuo Basho) maken van Als mens mislukt een werk dat zowel in Japan als in de rest van de wereld, even goed tijdens het leven van Dazai als heden ten dage, een betrokken en enthousiast lezerspubliek weet te vinden.
 
Osamu Dazai: Als mens mislukt, Cossee, Amsterdam 2023, 192 p. ISBN 9789464521023. Vertaling van Ningen shikkaku door Luk Van Haute. Distributie Pelckmans Uitgevers

deze pagina printen of opslaan