Nederlands proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2024

Guido Van Heulendonk: De kroon met twee pieken

door Jooris van Hulle

Enkel het woord blijft over  

Leidmotief in De kroon met twee pieken is de song ‘Albatross’ van Fleetwood Mac. In juli 2020 overleed Peter Green, oprichter van een van de meest succesvolle bands uit de rockgeschiedenis. Werner Vrysoone, hoofdpersonage in De kroon met twee pieken, weet met stellige zekerheid dat hij, mocht hem bij de jaarwisseling gevraagd worden een lijstje op te stellen van de belangrijkste gebeurtenissen van het afgelopen jaar, de dood van Green bovenaan zou zetten. Gaandeweg de roman zal het voor de lezer ook duidelijk worden wat de song voor Vrysoone heeft betekend en hoe die een aantal momenten blijvend heeft ingekleurd in zijn herinneringen.
 
In het over een breed tijdsspectrum uitwaaierend perspectief – de lezer keert op een bepaald moment terug naar medio de 19de eeuw om dan finaal de sprong te maken naar maart 4230 – waarbij de chronologie van de vertelde gebeurtenissen doorlopend door elkaar wordt gehaald, blijft op de achtergrond de Green-vertolking van ‘Albatross’ doorklinken -- ‘niemand heeft het less-is-more zo uitgepuurd als hij in ‘Albatross’. Vogel en oceaan opgeroepen in een paar minuten van eindeloosheid, met akkoorden en riffs van een simpelheid die grenst aan het kinderlijke. De ultieme synesthesie: wat je hoort is wat je ziet.’  
 
Aan het woord hier is Jonas De Joncker die in het julinummer 1971 van het ledenblad van de scouts van Walvertinge onder de titel ‘Een vrome vogel’ een bijdrage schreef over Peter Green. En om meteen de Van Heulendonk-aanpak te expliciteren: Jonas zal later een roman publiceren: ‘Vrome vogels’. En voor wie enigszins vertrouwd is met het oeuvre van Van Heulendonk: in het (lange) lijstje publicaties staat onder meer de roman Vreemde vogels. Het zijn subtiel aangereikte knooppunten binnen het werk, zeker omdat ze ook relativerend zijn opgevat. Zo houdt Jonas het voor een latere roman bij de titel ‘Het mocht van de schipper’, niet bij ‘De afrekening’ zoals een journalist hem vraagt – en laat dit nu juist weer de titel zijn van de Van Heulendonk-roman uit 2019.
 
Wat de schrijver voor ogen moet hebben gehad, is uiteraard meer dan het ontwerp van een literair schaakbord waarop de lezer naar eigen behoefte de pionnen kan verschuiven. De kroon met twee pieken brengt binnen een ingenieus opgezette compositie een inventaris van wat Werner Vrysoone van zijn leven heeft gemaakt.
 
Professioneel is het een leven geweest zonder uitschieters: als ambtenaar op de burgerdienst van Assenberg wist hij zijn leven zo te organiseren dat hij weinig of helemaal niet op het voorplan verscheen. Wel zal later blijken dat hij zich de blijvende afkeer van een collega op de hals heeft gehaald door zich niet daadwerkelijk in te zetten voor de promotiekansen van haar zoon. Het zijn in de roman stippels in de marge. Van Heulendonk focust in de eerste plaats op de manier waarop Vrysoone zich staande moest weten te houden in zijn omgang met wie hem het meest nabij was, van zijn vrienden op school en later aan de unief tot en met zijn huwelijkspartners, eerst Conny en na haar dood – ze komt om bij het beklimmen van Mount Katahdin in Maine – de uit Singapore afkomstige Mary Jane.
 
Wat De kroon met twee pieken dan weer een totaal eigen signatuur geeft, is het gegeven dat Van Heulendonk geen rechttoe rechtaan vertelling serveert, ‘de werkelijkheid is immers te complex voor een “een-op-eenverhaal”’. Vrysoones dochter Paulien, die als toneelschrijfster naam en faam heeft gemaakt, heeft het in een interview onder meer over het schrijven: ‘Hoe sneller je het initiatief kan overlaten aan de interne dynamiek van de tekst, hoe beter. Je moet getuige worden van wat op het papier verschijnt, niet zozeer de schepper.’ Met de dood van Peter Green als motorisch moment gaat Vrysoone de confrontatie aan met zijn herinneringen. Niet toevallig draagt een van de monologen van Paulien de titel ‘Oblitus’. De herinneringen schuiven over elkaar heen, ze schuren langs elkaar heen om finaal een soort van totaalbeeld aan te reiken van de hoofdfiguur. En het is weer Paulien die de richting van het geheel duidt: ‘En er zijn ook de vaders’.
 
Ook hier is er allerminst sprake van eenduidigheid: er is Hedda, de dochter van Conny uit een eerdere relatie. Hedda is en blijft een probleemkind, tot ze haar weg vindt in een religieuze groepering, want – zo beweert ze – het is de ‘Vader’ die haar heeft geroepen. Ook de relatie met zijn eigen dochter Paulien verloopt niet volgens de geëffende paden. Dat zij in haar toneelteksten op een voor Vrysoone pijnlijke manier afrekent met hun beider verleden, komt hard aan.
 
Mooi bij dit alles is hoe Guido van Heulendonk het individuele levensverhaal van Werner Vrysoone projecteert tegen de achtergrond van het wereldgebeuren. De diverse stappen in de opbouw van het verhaal worden, met een referentie aan de taal van het Bijbelverhaal, telkens geïntroduceerd met de zinsnede ‘en het gebeurde dat…’Van daaruit worden dan diverse stijlregisters aangeboord, van emailberichten, dagbladteksten, recensies, interviews tot essayistische deelteksten. Het resulteert in een ongemeen rijk palet waar de taalkracht van af spat, een regelrechte ontkenning meteen van het ‘knalpotnederlands in Vlaamse films en soaps’.
 
En er is Peter Green wiens schaduwbeeld de hele roman omspant. Begin 1970 kwam een single van hem op de markt, ‘The Green Manalishi’, met als ondertitel ‘With the Two Prong Crown’, misschien verwijzend naar de gehoornde Satan. Green verklaarde zelf in een interview ‘dat de tekst over de duivelse werking van geld ging, de vloek van groene dollarbiljetten, hem geopenbaard tijdens een drugsdroom waarin hij werd aangeblaft door een groene hond.’ Voor Green een letterlijke verruiming, voor Vrysoone de fijne draad van de herinnering, want – zo noteert de verteller in het slotdeel van de roman: ‘Waar de dingen verdwijnen, blijft enkel het woord over.’
 
Guido van Heulendonk: De kroon met twee pieken, De Arbeiderspers, Amsterdam 2024, 276 p. ISBN 9789029551977. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan