Vertaald proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2024

Robert Menasse: De uitbreiding

door Thomas van der Zwan

De Oostenrijkse schrijver Robert Menasse publiceerde in 2017 zijn belangrijkste boek tot nu, De hoofdstad. Voor de Europese literatuurgeschiedenis was De hoofdstad ook een soort mijlpaal, als ‘eerste roman over de Europese Unie’. U raadt het al: de hoofdstad in kwestie is Brussel, waar Menasse enkele jaren woonde en nog altijd regelmatig verblijft. In zijn nieuwste roman, het lijvige De uitbreiding, borduurt de schrijver voort op het succes van De hoofdstad en verkent hij opnieuw het chaotische web van internationale relaties die het ideaal van de Europese Unie dragen en voortstuwen. De sobere titel van het boek dekt dan ook een complexe en breed uitgemeten lading.
 
Wanneer Albanië wil toetreden tot de Unie, weigert Polen in te stemmen met een goedkeuring. De Poolse premier, Mateusz, heeft de linkse solidarność-idealen van zijn jeugd laten varen voor een kille realpolitik en ziet er geen heil in om het voornamelijk islamitische Balkanland met zijn ‘kanun’ (het in westerse ogen primitieve bloedwraaksysteem) bij de Unie te verwelkomen. Mateusz’ jeugdvriend Adam, woonachtig te Brussel en werkzaam bij de Unie als chef toetreding van nieuwe lidstaten, is met de jaren juist idealistischer geworden en voelt zich verraden door zijn voormalig kameraad. Op het gevaar af zijn gezin te verliezen, stort Adam zich als een workaholic op zijn taak om de toetreding van Albanië te realiseren.  
 
De twee uit elkaar gegroeide vrienden staan symbool voor de conflicterende grondhoudingen die politici (en burgers) anno 2024 innemen tegenover het Europese project: grofweg bittere scepsis aan de ene kant, vurig idealisme aan de andere. Des te nieuwsgieriger wordt de lezer naarmate het verhaal vordert, omdat de achterflaptekst en de coverillustratie al verklappen dat de twee vrienden elkaar zullen treffen op een belangrijke conferentie op het Albanese cruiseschip SS Skanderberg. Zal op die cruise de toekomst van de Europese Unie worden bepaald?
 
Skanderberg (een 15de-eeuwse Albanese nationale held) speelt ook op andere fronten een belangrijke rol in De uitbreiding. Een legendarische helm van Skanderberg wordt in opdracht van de Albanese regering gestolen uit een Weens museum en raakt vervolgens in een hilarische slapstickklucht verloren, om via allerlei omwegen weer op te duiken, al weet dan niemand meer of het nu een kopie of het origineel betreft.  
 
Dergelijke hopeloos verwarrende taferelen zijn typerend voor Menasse. De auteur studeerde (onder andere) politieke wetenschappen en heeft onmiskenbaar een neusje voor de kafkaëske kanten van het grote Europese eenwordingsproject. Bij vlagen leest De uitbreiding als Catch-22 van Joseph Heller, als een boek dat wemelt van de grillige leiders en behendige ondergeschikten die zich in de vreemdste bochten wringen om hun doel te bereiken, en die zo de absurdistische en nog nét niet disfunctionele kruispunten van het systeem belichamen.
 
De aangekondigde tocht op de SS Skanderberg laat helaas (te) lang op zich wachten. Bovendien bevat De uitbreiding te veel personages en kan de lezer zich met geen enkele daarvan volledig en over langere tijd identificeren. Naast de twee Poolse protagonisten komt er nog een EU-ambtenaar voorbij, een politie-inspecteur, de minister-president van Albanië plus woordvoerder en hofdichter, en daarmee zijn nog lang niet alle personages genoemd.  
 
Die overdaad aan personages en bijbehorende verhaallijnen, maakt dat het ritme van de roman soms wat hapert. Menasse lijkt hier en daar zelf ook moe te worden van de vertellersrol en maakt dan iets te gretig gebruik van de vrije indirecte rede. Dat neemt niet weg dat De uitbreiding een interessante, leerrijke roman is en een absolute aanrader voor een ieder die een blik achter de schermen van de Europese Commissie wil werpen. Menasse is bovendien een stilistisch veteraan en laat dat op iedere bladzijde zien.
 
Een derde roman over de Europese Unie is meer dan welkom en zou een sterke trilogie vormen met De hoofdstad en De uitbreiding. Toekomstige generaties die willen weten hoe de Europese Unie is gevormd, zouden veel aan deze romans hebben. Zo onderstreept Menasse indirect ook het belang van de fictie, als subjectieve maar daarom juist geschikte spiegel voor de (politieke) werkelijkheid.
 
Robert Menasse: De uitbreiding, De Arbeiderspers, Amsterdam 2024. 625 p. ISBN 9789029550529. Vertaling van Die Erweiterung door Wil Boesten. Distributie L&M Books


deze pagina printen of opslaan